Już pod koniec lat 40. działała sieć około 74 tys. tajnych współpracowników Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP). W 1949 roku powstały Referaty Ochrony, które miały za zadanie prowadzenie sieci agenturalnej w zakładach przemysłowych. W latach 1951–1953 Referaty Ochrony działały w ponad 600 zakładach pracy, a sieć agenturalna liczyła ponad 26 tys. osób. Na skutek ich donosów tysiące ludzi trafiło do więzień i obozów pracy, utraciło możliwość dalszego kształcenia się lub awansu. Podejrzanym w tamtym okresie mógł być praktycznie każdy. W styczniu 1953 roku w kartotekach UB, prowadzonych jako ewidencja elementu podejrzanego, znajdowało się około 5,2 mln osób, a więc blisko jedna trzecia dorosłej ludności Polski.
Także po 1956 roku szczególną rolę w pracy organów bezpieczeństwa, a więc przede wszystkim Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (SB) oraz Wojskowej Służby Wewnętrznej (WSW), odgrywała agentura. Jej znaczenie wzrastało szczególnie w okresach niepokojów i napięć społecznych. Okres po Sierpniu ’80 był także czasem wielkiego werbunku. W latach 80. agentura we wszystkich pionach operacyjnych MSW gwałtownie się rozwijała: liczba tajnych współpracowników wzrosła z 35.265 pod koniec 1981 roku do 69.661 w końcu roku 1984 (poprzednio, aby podwoić ich liczbę, potrzebowano całej dekady 1971–1981). Do tego należy dodać nadal nieznaną liczbę tajnych współpracowników WSW, Wojsk Ochrony Pogranicza oraz Zarządu II Sztabu Generalnego MON (wywiadu wojskowego). Warto podkreślić, że wbrew obiegowej opinii głoszącej, jakoby funkcjonariuszy PZPR nie werbowano do współpracy z SB, znaczna ich część miała stałe kontakty z tajną policją polityczną. Członkowie PZPR pracowali dla służb specjalnych jako tzw. kontakty obywatelskie bądź kontakty służbowe.
Również Kościołowi nie udało się obronić przed silną infiltracją swoich szeregów. W 1984 roku z SB systematycznie współpracowało 2309 księży, czyli 9,17 proc. ówczesnego polskiego duchowieństwa katolickiego. W podobnej skali penetrowane były także inne Kościoły chrześcijańskie, świadkowie Jehowy oraz gminy żydowskie. Kierownictwo polityczne państwa akceptowało wzrost wpływów MSW, upatrując w pełnej kontroli całości życia gospodarczego i społecznego panaceum na wszystkie systemowe bolączki kraju.
Przyjęcie Ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej stworzyło nowe ramy dyskusji dotyczącej rozliczenia z dziedzictwem PRL. Każdy „pokrzywdzony” ma bowiem nie tylko możliwość zapoznania się z materiałami, jakie na jego temat zgromadziły organa bezpieczeństwa, lecz może również poznać nazwiska oficerów, którzy prowadzili wobec niego różne działania operacyjne, i ludzi, którzy jako tajni współpracownicy donosili na niego. Wnioski o dostęp do swoich „teczek” złożyło już ponad 14 tys. osób. Swoje akta czytało dotychczas ponad 5 tys. osób, najczęściej ze starszego pokolenia. Wśród młodszych przeważają działacze „Solidarności”, a zwłaszcza ludzie zaangażowani w latach 80. w dz...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
