Stary człowiek i co może? [Psychologia dziś]

Mózg i umysł Laboratorium

Ledwie zdążymy dojrzeć, a już tracimy możliwości poznawcze. Nie da się ukryć - mózg, jak reszta ciała, starzeje się. Czy to normalne, czy to już choroba?

Mijają lata. Z ich upływem, początkowo niepostrzeżenie, potem coraz wyraźniej, pojawiają się zmiany w zachowaniu starszej osoby. Coraz częściej zdarza się jej zapomnieć o garnku zostawionym na kuchni albo o tym, że trzeba zażyć lekarstwa, coraz większym rozdrażnieniem reaguje na luki w pamięci, coraz bardziej upiera się przy swoim.

Bliscy, obserwując te zmiany, niepokoją się: czy to normalne oznaki starzenia się, czy może początek choroby? Również specjaliści próbują odpowiedzieć na to pytanie. Gdzie jest granica między zwyczajnym starzeniem się a otępieniem?

Już w łonie

Nasz mózg zaczyna się rozwijać, zanim pojawiamy się na świecie. Już w łonie matki tworzą się pierwsze neurony. Długi czas sądzono, że proces ten, nazywany neurogenezą, kończy się w pierwszych latach naszego życia. Obecnie wiemy, że trwa przez całe życie, choć z wiekiem ulega znacznemu spowolnieniu.
Elkhonon Goldberg, neuropsycholog z New York University badający specjalizację półkul mózgowych, podaje, że powstające neurony migrują do określonych obszarów mózgu. Tworzą się liczne połączenia między aksonami i dendrytami, dzięki czemu przekazywana jest informacja między neuronami. Dendryty szczególnie intensywnie powstają w pierwszych latach życia, co jest efektem wzmożonego w tym okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. W przekazywaniu informacji w mózgu biorą też udział synapsy, czyli miejsca styku błony aksonu z błoną kolejnej komórki nerwowej. W różnych częściach mózgu neurony tworzą się w różnym czasie. W korze wzrokowej proces ten kończy się w pierwszych latach życia, natomiast w korze przedczołowej neurony tworzą się także później, w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości.

Neurony to zaledwie trzecia część komórek w mózgu. Pozostałe dwie trzecie stanowią komórki glejowe – astrocyty i oligodendrocyty. Astrocyty są związane ze wspomaganiem przewodnictwa impulsów w mózgu, polepszają tym samym zdolność uczenia się. Kontrolują również proces neurogenezy. Natomiast oligodendrocyty owijają się wokół aksonów, tworząc tłuszczową osłonkę – mielinę. Zapobiega ona rozpraszaniu się impulsu elektrycznego, przewodzonego w aksonie, poprawiając proces przesyłania informacji. Mielinizacja, podobnie jak powstawanie neuronów, przebiega w różnym czasie w różnych częściach mózgowia. Najdłużej, nawet do 30. roku życia, trwa w obrębie płatów czołowych – jak podaje profesor Christopher Filley z University of Colorado w Denver. Okres mielinizacji związany jest też z nabywaniem nowych umiejętności, wiedzy i doświadczeń.

Koniec mielinizacji i rozwoju płatów czołowych, a szczególnie kory przedczołowej, to zarazem moment osiągnięcia przez osobę dojrzałości psychologiczno-społecznej. Nic dziwnego, że właśnie ta kora jest zaangażowana w planowanie i organizację złożonych czynności intelektualnych, będących przejawem dorosłości. Jak wynika z wielu badań, między innymi prac prof. Goldberga czy prof. Joaquina Fustera z UCLA, kora przedczołowa rozwija się najdłużej (co sprawia, że pełną dojrzałość poznawczo-społeczną osiągamy dopiero w wieku 25–30 lat), a starzeje się szybciej niż inne obszary mózgu, dlatego procesy poznawcze silnie związane z tymi okolicami ulegają zazwyczaj pogorszeniu już około 45. roku życia.

Zaraz po urodzeniu w mózgu rozpoczyna się także proces apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórek. Dzięki niemu eliminowany jest nadmiar neuronów, dendrytów i synaps; w ten sposób usuwane są komórki zużyte lub uszkodzone.

Znikający mózg

W miarę jak się starzejemy, waga mózgu zmniejsza się, powiększają się komory mózgu. Atrofia, czyli zanik komórek mózgowych, jest coraz bardziej widoczna na zdjęciach neuroobrazowych – dowodzi Naftali Raz, neurobiolog z Wayne State University. Słabnie przepływ krwi przez mózg, w efekcie trafia do niego mniej tlenu i glukozy. Zmniejsza się również ilość neurotransmiterów (np. acetylocholiny, norepinefryny, dopaminy i serotoniny), odpowiedzialnych za transmisję sygnałów między neuronami. Pogorszeniu ulec mogą przede wszystkim funkcje wykonawcze oraz zdolność zapamiętywania nowych informacji. Zdarza się też, że z wiekiem zmienia się osobowość: starsze osoby stają się...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI