Na ostatnim szczeblu kobiecości

TEKST MOŻESZ PRZECZYTAĆ BEZPŁATNIE DZIĘKI FIRMIE SIROWA POLAND DYSTRYBUTOROWI WYROBU MEDYCZNEGO VAGISAN

Maria ma 44 lata. To „coś” przyszło na nią znienacka: Długo nie poddawałam się myśli, że i na mnie czas, choć tak wcześnie... No więc mam TO od paru miesięcy. Pierwsze, pojedyncze objawy uderzeń gorąca pojawiły się rok temu. Preparaty, które wtedy brałam, pomogły mi, ale teraz jest o wiele gorzej. Nieustanne fale gorąca w dzień i w nocy, zlewne poty. Każdej nocy budzę się kilka razy, przez co rano jestem zmęczona i w pracy do niczego się nie nadaję. Do tego kołatanie serca, depresja, zmienność nastrojów – podręcznikowa menopauza. Jestem w szoku! Wiem, że muszę sobie z tym poradzić, ale kompletnie nie mam sił na nic. Nie mogę się skoncentrować, zapominam, co miałam zrobić, gubię się w miejscach, które dobrze znam. Jeszcze dwa lata temu byłam zupełnie inną osobą. Czuję się strasznie... – pisze Maria na internetowym forum dla kobiet, które przechodzą menopauzę.

Dla wielu z nich – zwłaszcza tych, u których pojawiają się szczególnie silne objawy – ten okres w życiu jawi się jako istny koniec świata. I trudno się dziwić: czują się nieatrakcyjne, ich ciało zachowuje się tak, jakby właśnie zamieszkał w nim obcy. Menopauza stanowi okres przejściowy w życiu kobiety między wiekiem prokreacyjnym a starością i trwa zazwyczaj od 45 do 55 roku życia. Zachodzi wtedy stopniowe wygaszanie funkcji hormonalnej jajników wskutek zaniku oddziaływania układu hormonalnego, a ściślej pętli podwzgórze – przysadka – jajniki, sterowanej przez ośrodkowy układ nerwowy. Skutkuje to początkowo zmniejszeniem, a z czasem zaprzestaniem produkcji żeńskich hormonów płciowych (estrogenów i progesteronu) przez jajniki, czego konsekwencją jest całkowite ustanie menstruacji.

Zmiana rytmu
Jeszcze do końca XIX wieku przeciętna długość życia kobiet nie przekraczała czterdziestu lat, a podstawową – i często jedyną – rolą życiową kobiety było wydanie na świat potomstwa. W XXI wieku, dzięki poprawie warunków mieszkaniowych, sposobu odżywiania i postępowi medycyny, średni wiek życia kobiet wydłużył się do 80 lat. Prawie połowa życia i kilkanaście lat aktywności zawodowej przypada na okres pomenopauzalny.

Natura próbuje korygować swoje błędy. Chociaż przeciętny okres życia kobiet w krajach cywilizowanych wydłużył się mniej więcej o 30 lat, to czas wystąpienia menopauzy przesunął się tylko o 1–1,5 roku. Ustanie miesiączkowania jest równoznaczne z utratą zdolności rozrodczych. Jajniki produkują coraz mniej hormonów, które są niezbędne do podtrzymania cyklu miesiączkowego. Spadek stężenia hormonów zachodzi zwykle stopniowo i powoduje pojawienie się objawów świadczących o rozpoczęciu okresu przekwitania.

Najbardziej obiektywnym sygnałem rozpoczęcia okresu klimakterium jest zmiana rytmu miesiączkowania. Miesiączki występują nieregularnie, a w końcu ustają zupełnie. Towarzyszyć temu może szereg objawów, które spowodowane są niedoborem żeńskich hormonów płciowych i określane są mianem objawów wypadowych. Najczęściej są to uderzenia gorąca i napadowe pocenie się, zaburzenia snu, nerwowość, zmiany nastroju, trudności w koncentracji, gorsza pamięć, skłonność do płaczu, zmniejszenie popędu płciowego, bóle głowy oraz ogólnie gorsze samopoczucie.

Objawy wypadowe, często o niewielkim nasileniu, występują u około 40 proc. kobiet w piątej dekadzie życia, nawet u tych, które jeszcze regularnie miesiączkują. Nasilają się jednak w okresie bezpośrednio poprzedzającym menopauzę, w trakcie występowania rzadkich i nieregularnych miesiączek. I tak w momencie wystąpienia menopauzy (czyli ostatniej w życiu kobiety miesiączki) objawy wypadowe występują u 85 proc. kobiet, a co trzecia kobieta ocenia je jako ciężkie. Jak wykazały badania przeprowadzone w Europie, tempo ustępowania objawów wypadowych u pacjentek nieleczonych hormonalnie jest bardzo powolne. Słabiej zaznaczone objawy wypadowe występują u 57 proc. kobiet nawet 10 lat po menopauzie.

W przypadku kobiet, u których do menopauzy dochodzi w wyniku operacji chirurgicznej (tzw. menopauza chirurgiczna), polegającej na usunięciu m.in. jajników, objawy wypadowe pojawiają się już w kilka, kilkanaście dni po operacji – zwykle występują one nagle i są bardziej nasilone niż w przebiegu wspomnianej wcześniej menopauzy fizjologicznej.

Bez hormonów

Z okresem okołomenopauzalnym wiąże się wiele dolegliwości, część z nich to problemy somatyczne, fizjologiczne, jak przywołane już objawy wypadowe. Do tej samej grupy zalicza się także zmiany pojawiające się w dłuższej perspektywie czasowej, jak np. osteoporoza, częstomocz, nietrzymanie moczu czy też zmiany zanikowe w obrębie układu moczowo-płciowego (mniejsza ilość śluzu szyjkowego, zwężenie przedsionka pochwy). Menopauza powoduje również problemy natury psychicznej: obniżenie nastroju, zaburzenia depresyjne, problemy z koncentracją uwagi i pamięcią. Przyczyną odczuwanych dolegliwości jest znaczny spadek wydzielania estrogenów przez jajniki.

Poziom tych hormonów można uzupełnić, stosując hormonalną terapię zastępczą (HTZ). Zastosowanie estrogenów po menopauzie ma na celu nie tylko zniwelowanie bardzo dokuczliwych objawów tego okresu, ale przede wszystkim zapobiega skutkom szybkiego narastania zmian i dolegliwości wynikających z niedoboru estrogenów. Decyzja co do momentu włączenia, rodzaju, dawki i drogi podania hormonu zależy od lekarza ginekologa, który podejmuje ją po badaniu oraz wnikliwej rozmowie z pacjentką.

W doborze właściwego rodzaju HTZ, a w szczególności dawki, zasadnicze znaczenie mają oczekiwania kobiety, jej wiek, czas trwania menopauzy, stopień nasilenia objawów wypadowych, choroby towarzyszące, planowany okres stosowania oraz droga podania. Obecnie zaleca się, aby HTZ zaczynać od jak najmniejszej skutecznej dawki, co zapewnia względne bezpieczeństwo stosowania, redukuje objawy niepożądane, umożliwia dłuższe stosowanie, a jest skuteczne niemal tak samo jak większa dawka.

Menopauza to w życiu kobiety zjawisko fizjologiczne, jednak można zaradzić jej negatywnym skutkom – tym bardziej że przed kobietą jest jeszcze 1/3 jej życia. Badania wskazują, że podawanie żeńskich hormonów płciowych nie tylko przeciwdziała występowaniu negatywnych skutków menopauzy, ale również może wpływać na to, jak kobiety radzą sobie psychicznie ze zmianami zachodzącymi w organizmie. Wyniki obserwacji wskazują, że estrogeny przenikają przez barierę krew-mózg oraz że w tkance mózgu występują receptory estrogenowe, co potwierdza ochronne działanie estrogenów. Estrogeny powodują wydłużanie aksonów komórek nerwowych, tworzenie się wypustek dendrytycznych oraz nasilają powstawanie synaps. Wpływają również na przekazywanie sygnałów w neuronach poprzez neuroprzekaźniki, takie jak acetylocholina, dopamina, serotonina i noradrenalina. Poza tym nasilają syntezę acetylocholiny, która odgrywa istotną rolę w procesach związanych z pamięcią i funkcjami poznawczymi. Jednocześnie estrogeny zwiększają przepływ mózgowy krwi.

Estrogeny i pamięć
Współczesne zainteresowanie wpływem estrogenów na funkcjonowanie poznawcze wynika po części z uświadomienia sobie faktu, że u niektórych kobiet okres menopauzy zbiega się z początkiem występowania zaburzeń pamięci i koncentracji, zaś część badań dowodzi, że podawanie estrogenów w tym okresie wywiera korzystny wpływ na pamięć. Trzeba podkreślić, że wyniki badań nad wpływem HTZ na funkcjonowanie poznawcze nie są jednoznaczne.

Choć większość opisanych w literaturze przedmiotu badań dotyczyła niewielkiej liczby pacjentek, a same badania trwały krótko, to jednak niemal we wszystkich pracach wykazano, że stosowanie estrogenowej terapii zastępczej wpływa na poprawę stanu umysłu i przyczynia się do zmniejszenia objawów menopauzy. Kobiety zażywające HTZ lepiej wykonywały zadania pamięciowe niż osoby z grupy kontrolnej. Wyniki te znajdują częściowe potwierdzenie w literaturze. Niektórzy badacze bowiem podkreślają pozytywny wpływ hormonów na pamięć, jednak doniesienia te dotyczą tylko pamięci werbalnej. Brak jest analogicznych danych dotyczących pamięci niewerbalnej.

W dwóch badaniach porównywano wpływ skojarzonej hormonalnej terapii zastępczej (estrogeny z progestagenami) z leczeniem samymi estrogenami. W obu zauważono, że dodanie progestagenów osłabia korzystny efekt uzyskiwany przez podanie samych estrogenów. W badaniach tych wykazano również, że obserwowana podczas leczenia poprawa nie utrzymywała się po odstawieniu estrogenów.

Wyniki badań na temat hormonalnej terapii zastępczej i jej wpływu na funkcjonowanie poznawcze kobiet w wieku postmenopauzalnym nie pozwalają na wyciągnięcie wiążących wniosków. Istnieją wprawdzie wystarczające dowody przemawiające za pozytywnym wpływem estrogenów na pamięć i koncentrację, konieczne są jednak dalsze badania w tym kierunku.

Puste gniazdo
Kobiety przechodzące menopauzę często doświadczają w tym czasie również poważnych zmian życiowych: rozwód, śmierć partnera, opuszczenie domu przez dorosłe dzieci. Patrzą na życie z nowej perspektywy – robią bilans strat i osiągnięć, zastanawiają się nad sensem i celem życia. Wejście w wiek menopauzalny to początek innego stylu życia, który wymuszają zmiany zachodzące w ciele i psychice kobiet. Często pojawia się lęk związany z utratą wartości, na jakich niektóre kobiety opierają swoją samoocenę: uroda, opieka nad dziećmi czy perspektywa kariery. Ten lęk może być przyczyną występowania napadów paniki lub znacznego obniżenia nastroju.

Kobietom, dla których życie rodzinne i wychowywanie dzieci było najważniejsze, czas przejścia menopauzalnego przynosi pytanie o ich obecną tożsamość. W kulturze europejskiej jednym z przykładów specyficznych strat psychologicznych okresu przejścia menopauzalnego jest współwystępowanie klinicznych objawów depresji z zakończeniem procesu wychowywania dzieci i ich odejściem z domu, tzw. zespół pustego gniazda. Matki, które z trudem akceptują dorastanie dzieci, nie potrafią pogodzić się z ich ostateczną separacją. Zespół opuszczonego gniazda przejawia się ogarniającym uczuciem pustki, osamotnienia, poczuciem bycia niepotrzebną, a nawet zdradzoną. Taka reakcja wiąże się nie tylko z faktem separacji, lecz także z brakiem innych celów. W hierarchii wartości życiowych macierzyństwo zajmuje bardzo wysoką pozycję, dlatego trudno zastąpić je innym, równie ważnym celem.

Okresowi przejścia menopauzalnego towarzyszy – w mniejszym lub większym stopniu – stres, który może spowodować lub przyspieszyć wystąpienie jakiegoś zaburzenia psychicznego. Jednym z najpoważniejszych powikłań jest depresja. Żaden z badaczy nie neguje pewnych odrębności obrazu klinicznego i przebiegu depresji u niektórych kobiet w wieku około-menopauzalnym. Takie objawy jak niepokój, pobudzenie psychoruchowe i utrudnione leczenie ze względu na choroby towarzyszące, są częściej spotykane w zespołach depresyjnych okresu przekwitania niż w innych etapach życia.