W maju 1887 roku francuski artysta malarz Pierre-André Brouillet wystawił na Salonie Paryskim obraz pod tytułem „Lekcja kliniczna w szpitalu Salpêtrière”. Płótno stało się niemal tak słynne, jak namalowane ponad 250 lat wcześniej przez Rembrandta dzieło „Lekcja anatomii doktora Tulpa”. W obu przypadkach mamy do czynienia z portretem zbiorowym, w którym mistrz sztuki lekarskiej przeprowadza demonstrację: u Rembrandta jest to sekcja zwłok, u Brouilleta zaś pokaz chorej na histerię pacjentki. Mistrzem na obrazie Brouilleta jest francuski neurolog Jean-Martin Charcot, nazywany czasem „Napoleonem nerwicy” lub „Paganinim histerii”. Prezentuje on licznemu gronu obserwatorów dziwaczne zachowania swojej najsłynniejszej pacjentki „Blanche W.”, zwanej „Królową histeryczek”. Kobieta przechodzi drugie stadium ataku nerwowego, wyginając ciało w tzw. łuku histerycznym.
Sztuka i medycyna
Obraz Brouilleta był wystawiony na widok publiczny przez pięćdziesiąt pięć dni na Salonie Paryskim, który odwiedziło ponad pół miliona osób. Na jego podstawie został później wykonany sztych, który wisiał między innymi w gabinecie Zygmunta Freuda w Wiedniu, a następnie towarzyszył mu na emigracji w Londynie. Popularność dzieła sprawiła, że również inni artyści zaczęli podejmować w swych obrazach tematykę szpitalną, najchętniej portretując chorych psychicznie i alkoholików.
Charcot zainteresował się histerią z powodu dość banalnego zbiegu okoliczności. Gdy administracja szpitala Salpêtrière, w którym pracował, zdecydowała się usunąć pacjentów z jednego z budynków na czas remontu, oddzielono psychotyków od osób dotkniętych epilepsją i histerią, które stłoczono na jednym oddziale. Charcot został ordynatorem tegoż oddziału.
Przypadek „Blanche W.”, chociaż najczęściej cytowany przez historyków medycyny, nie był wcale pierwszym przypadkiem z jego kazuistyki. Ktoś obliczył, analizując publikacje Charcota, że najwięcej uwagi poświęcił on swojej pierwszej pacjentce histerycznej, Justynie Etchevery, która trafiła do szpitala w lipcu 1869 roku. Ta 42-letnia Baskijka nazywała się w rzeczywistości nieco inaczej i bynajmniej nie była córką nauczyciela, jak piszą o niej współcześni historycy medycyny, lecz pochodziła z rodziny robotniczej. Doznawała ataków tak zwanej histeroepilepsji, drętwienia lewej ręki, a przede wszystkim miała bolesny problem związany z opróżnianiem pęcherza. Atakom towarzyszyło zaczerwienienie twarzy. Pojawiło się ono u niej w młodości, być może skutkiem strachu i wzburzenia, którego doświadczyła, gdy pewnego razu chciał ją zgwałcić jej znajomy. Przypadek Justyny, opisywanej zazwyczaj jako „Etch.”, uznawany jest za wzorcowy, wręcz archetypiczny przykład analizy histerii w dorobku Charcota.
Blanche vel Maria
Jednak nie Justyna Etchevery ani nawet słynna tancerka kankana Jane Avril, która także była pacjentką Charcota, są dziś najczęściej kojarzone z jego nazwiskiem. Największą uwagę ściągnęła na siebie „Blanche W.”, która stała się bohaterką wspomnianego powyżej obrazu. Dwoje „aktorów” przedstawienia, które Brouillet uwiecznił na swoim płótnie, symbolizuje grę przeciwieństw, nie zawsze zresztą uświadamianych sobie przez oglądających ten obraz. Mamy oto wizerunek bogatego, wykształconego lekarza i pochodzącej z ubogiej rodziny, niewyedukowanej pacjentki. Jest to także przedstawienie władczego mężczyzny i bezwolnie oddanej jego nakazom kobiety. Różnica dotyczy też stopnia znajomości ich życiorysów: doskonale znanej biografii Charcota przeciwstawić można skąpą wiedzę o ż...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
