Na polskiej wsi wierzono, że w wieczór wigilijny zwierzęta mówią ludzkim głosem. Gospodarze udawali się po wieczerzy do stajni, obory czy chlewika, aby podzielić się z ich mieszkańcami kolorowymi opłatkami. Niektórzy może byli ciekawi, co zwierzęta miałyby im do powiedzenia, gdyby rzeczywiście przemówiły, inni pewnie woleliby tego nie słyszeć.
Dodawanie zwierzętom do karmy opłatka, najczęściej w kolorze czerwonym, żółtym lub zielonym, wynikało z wiary, że gest ten uchroni je w nadchodzącym roku od chorób. Zwyczaj ten miał raczej praktyczny charakter – zwierzę było uprzedmiotowione. Jeszcze dziś zwierzęta w gospodarstwie nazywane są „żywym inwentarzem”.
POLECAMY
Pod koniec XVIII wieku ksiądz Jan Krzysztof Kluk (1739–1796), polski przyrodnik epoki oświecenia, próbował zgłębić temat „duszy zwierzęcej”. Uważał, że nasi bracia mniejsi mają podobne do ludzi skłonności i doświadczają zróżnicowanych emocji, w tym radości, strachu i gniewu. Na poparcie swojej tezy przytaczał zdroworozsądkowe dowody, będące wynikiem obserwacji zwierząt. Było to postępowe podejście, wszakże autorytety filozofii, w tym na przykład Kartezjusz, podtrzymywały obraz zwierzęcia jako organizmu „bezdusznego”, działającego na podobieństwo mechanicznych automatów.
W połowie XIX wieku zaczęła się klarować psychologia zwierząt, której głównym celem było badanie u innych gatunków przejawów zachowań inteligentnych. Posługując się prostymi analogiami, przenoszono cechy człowieka na zwierzęta. Pisano więc o ich myśleniu, obyczajach czy nawet społeczeństwach. Pojęcie „życie zwierząt” stało się pojemnym określeniem zbioru obserwacji, które miały pomóc w odkrywaniu tajników ich psychologii. Standardy w gromadzeniu materiału i jego objaśnianiu wyznaczył przede wszystkim niemiecki zoolog Alfred Brehm (1829–1884), nazywany „ojcem zwierząt”.
W połowie lat trzydziestych ubiegłego wieku psychologię zwierząt zastąpiła etologia, którą zajmowali się głównie biologowie. Konrad Lorenz (1903–1989) w książce Rozmowy ze zwierzętami jako jedno ze źródeł swojej pasji wskazał Życie zwierząt Brehma. Nazwał tę publikację „jedną z najwspanialszych książek dla całej rodziny”. Rzeczywiście, wielotomowe dzieło niemieckiego uczonego było przewodnikiem po świecie przyrody, pisanym z myślą o młodych i starszych czytelnikach. Tak oto Brehm, a później i inni zoologowie zawłaszczyli sobie do badań intrygujący i nie w pełni poznany obszar zwierzęcych zachowań.
Dylemat na korcie
Na temat komunikacji zwierząt napisano tysiące stron – wypełniono je mniej lub bardziej wiarygodnymi obserwacjami, przeprowadzono też szereg eksperymentów. Najbardziej godne zaufania, jak i najbardziej przydatne z punktu widzenia psychologii porównawczej, są te dane, które dotyczą ssaków najbliżej spokrewnionych ewolucyjnie z człowiekiem, czyli małp. Badacze zajmują się nimi od dawna, wychodząc z założenia, że wyniki tej pracy pozwolą im lepiej zrozumieć ludzką naturę. Taka ekstrapolacja psychologii zwierząt na psychologię człowieka (i odwrotnie) wzbudza jednak pewne wątpliwości – z jednej strony antropomorf...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
