„Pamięć mam dobrą, ale krótką” – ironizujemy niekiedy. To stwierdzenie nie do końca jest prawdziwe. Oprócz pamięci krótkotrwałej, która faktycznie utrzymuje się krótko, mamy także pamięć długotrwałą. Kwestia, czy i jaka pamięć jest dobra, także podlega dyskusji. Pamięć potrafi nas zawodzić w różnych sytuacjach, co jednak nie oznacza, że jest zła. Jej słabości mogą być przydatne. I nawet jeśli nie potrafimy sobie czegoś przypomnieć, to nie znaczy, że bezpowrotnie utraciliśmy tę informację.
256 rodzajów pamięci
POLECAMY
Badania i analizy pamięci przebiegały w dwóch niezależnych nurtach. Pierwszy wywodził się z badań laboratoryjnych Hermanna Ebbinghausa dotyczących zapamiętywania takich rodzajów materiału, które są rzadko wykorzystywane w życiu codziennym. Drugi nurt, zapoczątkowany przez Francisa Galtona, dotyczył działania pamięci w warunkach codziennego życia. Trudno rozstrzygnąć, które podejście okazało się bardziej owocne.
Pamięć jest procesem poznawczym, dzięki któremu możemy korzystać z naszych dotychczasowych doświadczeń. Pozwala nam odpowiedzieć na pytanie, jaka jest wartościowość siarki albo kto napisał Obcego. Ten rodzaj pamięci, zwanej semantyczną, przydaje się w szkole – choć nie zawsze to, czego się tam nauczyliśmy, przyda się nam kiedyś w życiu.
W szkole przyswajamy także umiejętność czytania, pisania czy rozwiązywania równań. Zobaczywszy ciąg znaków graficznych, będących literami naszego alfabetu, odczytujemy słowo automatycznie. Kiedy zaś widzimy znaki kanji używane przez Japończyków, możemy potraktować je jako mniej lub bardziej atrakcyjny obraz, nie zaś jako słowo posiadające znaczenie. Pamięć proceduralna, pozwalająca wykonywać różne czynności, takie jak czytanie, jest bardzo odporna na zakłócenia.
Z kolei dzięki pamięci epizodycznej przechowujemy informacje na temat rozmaitych zdarzeń i potrafimy określić, gdzie i kiedy się z nimi zetknęliśmy. Pamiętamy piękne gole Roberta Lewandowskiego, w pamięci mamy też przejmujące obrazy Borów Tucholskich zniszczonych przez wichurę, które pokazywałymedia.
Rozróżnienie tych trzech rodzajów pamięci zaproponował wybitny znawca tej problematyki, Endel Tulving. Stało się to po tym, jak wyliczył, że psychologowie wyróżniają aż 256 rodzajów pamięci. Po prostu zapragnął poradzić sobie z tą mnogością.
Kuźnia myśli
Można jednak posłużyć się innymi kryteriami niż te, które wykorzystał Tulving. Jednym z nich jest czas przechowywania informacji – pozwala on wyróżnić pamięć krótkotrwałą i pamięć trwałą. Różnią się one także wieloma innymi cechami.
Informacje w pamięci krótkotrwałej są zapisywane bez wysiłku i łatwo je można stamtąd wydobyć – o ile wcześniej nie zostały utracone. Pamiętamy, ile zapłaciliśmy za pyszne lody. Jednak po godzinie w pamięci nie pozostaje nam nic prócz wspomnienia ich smaku. Informacje w pamięci krótkotrwałej są wrażliwe na rozmaite czynniki zakłócające: jeśli podczas delektowania się lodami usłyszymy odgłos zderzenia się samochodów i kłótnię kierowców, szybko tracimy pamięć ceny. Wadą tej pamięci jest też jej niewielka pojemność, nieprzekraczająca kilku elementów. Wprowadzanie nowych informacji powoduje konieczność usuwania tych, które się w niej znajdują. Trochę przypomina to zabawę w komórki do wynajęcia.
W pamięci krótkotrwałej znajduje się podsystem zwany pamięcią operacyjną albo roboczą.
Zarządza on funkcjonowaniem pamięci i uwagi, a także decyduje o tym, jakie informacje dostaną się do pamięci trwałej. Zawartość pamięci operacyjnej nie opuszcza naszej świadomości, choć procesy odpowiedzialne za jej funkcjonowanie i przekazywanie informacji do pamięci trwałej niełatwo dostrzec. Pamięć operacyjna zawiera subsystemy aktywne, odpowiedzialne za kodowanie i odtwarzanie informacji, oraz subsystemy pasywne, które pełnią głównie funkcje magazynujące. Wyobraźmy sobie, że mamy sprawdzić, czy wynik poniższego działania jest prawdziwy:(3 + 5) : 2 = 16 – 13.
Wykonajmy obliczenia w pamięci – bez użycia papieru i ołówka lub kalkulatora. Musimy kolejno obliczyć wynik 3+5, zapisać go w magazynie pamięci operacyjnej (8), następnie podzielić przez 2, znowu wprowadzić wynik do pamięci operacyjnej (4), potem obliczyć różnicę między 16 i 13, która wynosi 3, w końcu porównać oba wyniki (4 i 3), by stwierdzić, że wartości po lewej i prawej stronie nie są równe. Za wykonywanie działań arytmetycznych odpowiedzialny był podsystem aktywny: wykonaliśmy łącznie trzy operacje arytmetyczne i jedno porównanie; w części magazynującej przechowaliśmy cztery wartości (wyniki dodawania, dzielenia i odejmowania oraz porównywania). Ponieważ pojemność pamięci operacyjnej w przybliżeniu wynosi 42 elementy, wykonanie tego zadania nie powinno sprawić nam trudności.
Zauważmy, że opis działania pamięci operacyjnej jest dłuższy niż czas wykonania tego zadania. Pamięć operacyjna coraz częściej przykuwa uwagę psychologów i często traktowana jest jako jeden z kluczowych procesów poznawczych. Edward Nęcka, wybitny badacz procesów poznawczych, nazywa ją „kuźnią myśli”, ponieważ stanowi ona pole, na którym przebiegają procesy myślowe i gdzie podejmowane są decyzje.
Natomiast by informacje znalazły się w pamięci trwałej, potrzebny jest pewien wysiłek i skupienie uwagi. Czasami musimy powtarzać materiał, by trwale go zapamiętać, a czasami wystarczy zrozumieć zasady jego organizacji. Pamięć trwała ma olbrzymią pojemność – próby jej obliczenia dawały...
