Doświadczyć niemożliwego

Praktycznie

Iluzjoniści są mistrzami w zwodzeniu naszych zmysłów i manipulowaniu naszą uwagą. W ten sposób kreują zjawiska niewyobrażalne i niemożliwe. A my chętnie im wierzymy! Co sztuczki magiczne mówią o ludzkim umyśle?

Sztuczki magiczne to jedna z najstarszych form rozrywki. Od tysięcy lat iluzjoniści wykorzystują zręczność dłoni i różne formy „podstępu”, by wpłynąć na to, co świadomie spostrzegamy. Magia dotyka najbardziej podstawowych pytań z obszaru psychologii i filozofii – o świadomość, oszustwo, wolną wolę, przekonania itd. A jednak naukowcy nie poświęcali jej tyle uwagi co innym formom sztuki. Zaczęło się to zmieniać w dwóch ostatnich dekadach: badacze próbują zrozumieć mechanizmy, które leżą u podłoża tych tajemniczych doświadczeń. Mają nadzieję, że w ten sposób dowiemy się więcej o tym, jak działa ludzki umysł.

POLECAMY

Choć magików nie interesuje tak bardzo rozbieranie umysłu na czynniki pierwsze, praktyczne doświadczenie w rozwijaniu sztuczek magicznych pozwoliło im wskazać błędy, jakie umysł popełnia. I rzeczywiście, większość trików opiera się na zaskakujących i potężnych błędach poznawczych. Innymi słowy, magicy poznali tajniki funkcjonowania umysłu i nauczyli się wykorzystywać jego słabości.

Dziury w umyśle

Magią interesowało się wielu pionierów psychologii, wśród nich Alfred Binet, francuski psycholog, współautor pierwszego testu inteligencji. Gdy psychologia dopiero się rozwijała, psychologowie i filozofowie badali sztuki magiczne, by lepiej zrozumieć percepcję, świadomość, a nawet wolną wolę. Potem jednak zainteresowanie osłabło, aż do mniej więcej początku XXI wieku, kiedy to liczba publikacji na ten temat zaczęła gwałtowanie rosnąć. Dziś badacze z całego świata, zrzeszeni w interdyscyplinarnej grupie Science of Magic Association (scienceofmagicassoc.org), wykorzystują „magię”, by zgłębiać różne mechanizmy psychologiczne wyjaśniające, dlaczego jej ulegamy.

W laboratorium MAGIC (Mind Attention and General Illusory Cognition) w Goldsmiths University of London badamy sztuczki magiczne, by poznawać ludzki umysł. Wykorzystujemy nowatorskie technologie eyetrackingowe, by śledzić, w jaki sposób iluzjoniści odwracają naszą uwagę – tak dowiadujemy się, dlaczego nie widzimy czegoś, co się dzieje na naszych oczach. Przygląda się temu m.in. dr Jeniffer Ortega, która bada, jak techniki odwracania uwagi tworzą wielkie „dziury” w naszym świadomym doświadczeniu. I to dziury, z których niewielu z nas zdaje sobie sprawę. Sztuczki prestidigitatorskie działają, ponieważ zwykle nie jesteśmy świadomi ograniczeń naszego umysłu, a właśnie na nich opiera się większość trików. Magicy nie manipulują po prostu tym, co widzimy, lecz naszymi fałszywymi przekonaniami o tym, ile możemy zobaczyć. Intuicyjnie czujemy, że patrzeć oznacza widzieć. Radzimy nawet innym, by patrzyli, co robią. Tymczasem, jak pokazuje wiele naszych badań, ludzie nie widzą pewnych rzeczy nie dlatego, że nie patrzą we właściwe miejsce – nie widzą, ponieważ ich uwaga została odwrócona. Innymi słowy, ludzie mogą patrzeć na coś i nie widzieć tego. Nasze badania mają duże znaczenie praktyczne. Wyjaśniają na przykład, dlaczego niebezpieczne jest jednoczesne prowadzenie auta i rozmawianie przez telefon komórkowy – nawet jeśli patrzymy na pojazdy przed nami, rozmowa rozprasza naszą uwagę, a to może sprawić, że nie zauważymy zbliżającego się samochodu.

Siła magii

Choć magicy często manipulują tym, co widzimy, wiele stosowanych przez nich technik dotyczy procesów umysłowych innych niż percepcyjne. Jedna z nich to „nakłanianie” (ang. forcing). Polega ono na wpływaniu na nasz wybór, na przykład podczas wskazywania karty. Iluzjonista prosi, byśmy wybrali kartę lub pomyśleli o niej. Robimy to i jesteśmy przekonani, że mamy w tym zupełną dowolność, tymczasem magik skłania nas do wyboru konkretnej karty. Technika ta odgrywa kluczową rolę w wielu sztuczkach. A magicy rozwinęli przez stulecia znacznie więcej takich metod. Jay Olson z McGill University dowiódł, że niektóre z nich są bardzo skuteczne we wpływaniu na nasze decyzje w taki sposób, że nie zdajemy sobie z tego sprawy.

Alice Pailhes z MAGIC Lab bada mechanizmy psychologiczne leżące u podłoża technik manipulowania naszymi wyborami. Lepsze zrozumienie takiej formy kontrolowania umysłu wiele nam powie o naszym poczuciu wolnej woli. Pailhes przeprowadziła na przykład badanie, w którym wykorzystywała proste gesty i ruchy dłońmi, oparte na technice opracowanej przez Derrena Browna, by wpływać w niezauważony sposób na to, którą kartę wybiorą uczestnicy. Prosząc badanych, by pomyśleli o dowolnej karcie, pokazywała rękami kształt karo oraz rysowała w powietrzu niewidoczną trójkę. 15 procent ucze...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI