Czy warto być obok?

Przytoczone motto to początek wielkopostnej sekwencji autorstwa Jakuba z Toli, która stała się jedną z najbardziej znanych pieśni – nie tylko kościelnych – stanowiąc tekst bardzo wielu utworów muzycznych, komponowanych przez rozlicznych twórców. Cytuję tę pieśń ze względu na jedno słowo, na ogół mało zauważalne w tekstach i wypowiedziach. Tym słowem jest łaciński przyimek iuxta, w jednym z tłumaczeń na język polski jako obok. Sądzę, że warto mu się bliżej przyjrzeć, bo ma ciekawą przeszłość i jeszcze bardziej ciekawe użycia w różnych kontekstach. Przeszłość to oczywiście pochodzenie od rzeczownika bok łączonego z przyimkami, np. przy boku, pod bokiem, u boku, wreszcie też o bok. Początkowo, w XV wieku, to ostatnie wyrażenie było pisane oddzielnie i znaczyło – podobnie jak dzisiaj – „przy czyimś boku, w bezpośrednim sąsiedztwie”. Od XVII wieku jest pisane i używane na sposób współczesny.
Dzisiaj słowo obok bywa używane zarówno jako przyimek, jak i samodzielny przysłówek, na przykład Ojciec był obok mnie albo Ojciec był obok. Oba sposoby jego umieszczenia w zdaniach są równie ciekawe, o czym na zakończenie. Co prawda elipsa zaimka uzależnia sposób rozumienia zdania od kontekstu sytuacyjnego, ale nie zawsze jest to szczególnie groźne.
W jednym i drugim przypadku mamy do czynienia z przestrzennym porządkowaniem świata. Oto inne przyimki, przykładowo nad i pod. W pewnych przypadkach użycie któregoś z nich jest li tylko wskazaniem miejsca w układzie wertykaln...