Demokracja pytań
Pytania świadczą, że umysł pracuje i otwiera się na złożoność świata. A jeśli są wnikliwe, to dowodzą, że umysł nie zadowala się byle czym, nie jest dogmatyczny. Pytania są demokratyczne także w tym sensie, że kierunki poszukiwania odpowiedzi nie są niczym skrępowane, a przynajmniej nie powinny być. Stawianie zaś pytań nic nie kosztuje; inaczej jest z odpowiedziami, które wymagają badań i weryfikacji. Cieszyć się zatem trzeba, gdy badacze stawiają pytania, jak to zrobił znany psycholog osobowości, prof. Wiesław Łukaszewski. Przywołał kluczowe zaciekawienia nurtujące psychologów społecznych i osobowości.
POLECAMY
Z obszernej księgi wybrałem – z konieczności – kilka tylko wątków. Pierwszy dotyczy jedności ludzkiej psychiki, reprezentowanej przez mechanizmy wiążące rozum z uczuciami i emocjami. Nie znamy jeszcze „wzoru” na określanie wagi różnych czynników z obu tych obszarów, ale wiemy, że tworzą one nierozerwalny splot. W tym obszarze badań nasuwa się wiele ważkich pytań. Autor stawia niektóre z nich, nawiązując do aktualnych rezultatów badań i teorii organizacji osobowości. Jaki obraz osobowości wyłania się z tej wiedzy psychologicznej? Odpowiedź – oczywista – że osobowość jest systemem złożonym i zmiennym nie zadowala już dziś nikogo. Nadal poszukujemy wzorców dynamiki osobowości i warunków ją ograniczających. Tym różni się, jak podkreśla autor, naukowa wiedza od potocznych generalizacji.
Inny wątek i związane z nim pytania dotyczą mechanizmów poznawania świata i samego siebie. Na ile jest to możliwe? Od dawna wiemy, że aktor i obserwator to przeciwstawne perspektywy poznawcze, które trudno ze sobą pogodzić. W każdej z nich dodatkowo ujawniają się różne stronniczości w poznawaniu, błędy i zniekształcenia. Obiektywność pozostaje wciąż niedoścignionym ideałem. Na co dzień padamy ofiarą przekazów medialnych – reklamowych i propagandowych. Autor przedstawia różne mechanizmy ich oddziaływania. Wykazuje, w jakich warunkach nasze poznawanie staje się bardziej obiektywne. Dzieje się tak, gdy jesteśmy niezaangażowanymi osobiście „obserwatorami”, choć i w tej perspektywie pojawiają się zniekształcenia percepcji i pamięci. Jednak ich jest znacznie więcej, gdy jesteśmy „aktorem”, aktywnym uczestnikiem zdarzeń. Bardzo trudno wtedy o bezstronne oceny, respektowanie potrzeb i wartości innych ludzi.
„Aktor” bowiem troszczy się głównie o swoje interesy. Prowadzi ze światem różne gry, przybiera maski. Badania zaś, przywoływane przez prof. Łukaszewskiego, dowodzą, że różne style gry i autoprezentacji nie pozostają bez wpływu na „graczy”, maski coraz silniej przywierają do aktorów. Kim się wtedy stajemy, czy jest jakieś „obiektywne” kryterium prawdy o nas? To jedno z doniosłych pytań psychologicznych, niełatwych do rozstrzygnięcia.
Każdy, kto sięgnie do tej księgi pytań (i odpowiedzi), pozna dorobek współczesnej psychologii. I będzie miał sposobność postawienia własnych pytań o istotę człowieka, do czego zachęca autor. Książka może zaciekawić nie tylko studentów i doktorantów, ale także humanistów z wielu dziedzin oraz wszystkich pasjonujących się współczesną psychologią.
Czesław S. Nosal
Wielkie i te nieco mniejsze pytania psychologii
Wiesław Łukaszewski
Smak Słowa, Sopot 2015
