Kiedy na początku ubiegłego wieku Zygmunt Freud wysyłał do młodego wiedeńskiego lekarza zaproszenie na spotkanie w gronie osób zainteresowanych jego nowatorskimi poglądami na temat mechanizmów psyche, nie spodziewał się zapewne, że ten, którego postrzegał jako swojego przyszłego współpracownika, stanie się rychło dysydentem i krytykiem freudyzmu. I rzeczywiście, po kilku latach regularnych zebrań i dyskusji, podczas których Alfred Adler zachowywał pewną wstrzemięźliwość w otwartym podważaniu pryncypiów klasycznej psychoanalizy, zaczęły się pojawiać dowody, że wkrótce obaj uczeni rozstaną się. Odmienne od Freudowskich przemyślenia i doświadczenia zawarł Adler w pracach publikowanych jeszcze w okresie, gdy kontaktował się z mistrzem i jego wyznawcami.
Psychologia indywidualna Adlera neguje trzy główne założenia klasycznej psychoanalizy: determinizm biologiczny, seksualne podłoże zaburzeń psychicznych i dominującą, motywacyjną rolę nieświadomości w życiu człowieka. W zamian proponuje trzy uniwersalia kierujące rozwojem osobowości: poczucie wspólnoty, poczucie niepełnowartościowości i dążenie do kompensacji. Zdaniem Adlera ludzie są z natury istotami społecznymi, a więc ich zachowaniem kierują motywy społeczne. Najważniejszym z nich jest potrzeba więzi ze społeczeństwem, czyli poczucie wspólnoty. Jakkolwiek potrzeby społeczne są wrodzone, to jednak rozwijające się u człowieka specyficzne typy powiązań z innymi ludźmi czy z instytucjami stanowią efekt natury społeczeństwa, z którego on pochodzi. To subtelne zaakcentowanie wkładu czynników biologicznych do rozwoju człowieka marginalnie tylko nawiązywało do teorii Freuda. Adler podkreślał bowiem rolę tych czynników w genezie osobowości, których znaczenie zignorował twórca psychoanalizy. Uważa się zresztą, że wydobycie roli społecznych determinantów zachowania jest największym wkładem Adlera do teorii osobowości.
Poczucie wspólnoty kształtuje się
Wpierwszych latach życia, zanim jeszcze dziecko zdolne jest do rozumowej, samodzielnej analizy tego procesu. W modelowym przypadku najpierw pojawia się pozytywne poczucie wspólnoty z matką, następnie z ojcem, a dopiero później z innymi ludźmi. Poczucie wspólnoty wyznacza drogę samorealizacji jednostki poprzez tzw. indywidualny styl życia, czyli specyficzny sposób, w jaki realizuje ona swoje cele. Styl życia jest efektem twórczej siły jaźni. Owa twórcza jaźń to główna przyczyna ludzkich zachowań, aktywna zasada działania, niejako odpowiednik filozoficznego pojęcia duszy. Można obserwować skutki jej działania, lecz sama w sobie jest nieuchwytna. Wprowadzając ten konstrukt do swojej teorii, Adler zwrócił człowiekowi możliwość podmiotowości i odpowiedzialności za własne działania – to, co Freud odebrał mu w swojej pesymistycznej koncepcji natury ludzkiej, targanej nieokiełznanymi popędami.
Odrębność i swoistość psychiczna każdego człowieka...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
