Nikogo nie powinno dziwić, że autor książki o intrygującym tytule Geniusz dziedziczny (1869) poszczycić się może pokaźnym drzewem genealogicznym, w którym aż się roi od postaci należących do angielskiej elity: prawników, uczonych, bankierów, duchownych i bogatych właścicieli ziemskich. Wszakże to właśnie świadomość własnych korzeni zwróciła uwagę młodego badacza na zagadnienia dziedziczności psychologicznej.
W historii Anglii zapisali się zwłaszcza przedstawiciele trzech rodów, z których wywodził się Francis: uczonych Darwinów i Galtonów oraz mających zmysł do interesów Barclayów. Tak więc dziadek po mieczu, Samuel „John” Galton (1753-1832), członek Royal Society, był m.in. autorem obszernego dzieła ornitologicznego oraz rozprawek z dziedziny fizyki. Jako zamiłowany badacz i eksperymentator, pochodzący z rodziny kwakrów, toczył nawet ostre spory ze współwyznawcami, którzy zarzucali mu odstępstwo od wiary, jakim w ich mniemaniu była pasja naukowca. Z kolei dziadek po kądzieli, Erazm Darwin (1731-1802), z zawodu lekarz, był poetą oraz autorem rozprawy Zoonomia, w której zawarł pionierskie tezy ewolucjonizmu, rozwinięte później przez jego wnuka, Karola Darwina (1809-1882). Bo właśnie, co nie jest tu bez znaczenia, Francis Galton był przyrodnim kuzynem jednego z najgłośniejszych biologów XIX wieku. Ale talentów, zwłaszcza literackich, nie brakowało i innym członkom rodziny: ciotka Mary Anne Schimmelpenninck (1778-1856) była pisarką i pamiętnikarką, ojciec Samuel Tertius Galton (1783-1844) napisał pamflet o ekonomii, liczne publikacje pozostawili po sobie także siostra Emma (1811-1904) i brat Erasmus (1815-1909).
Klucz do talentu
W roku 1874 Francis Galton wydał książkę Uczony angielski. Jego charakter i wychowanie. Jest to studium pionierskie chociażby z tej przyczyny, że zbierając informacje o współczesnych sobie wybitnych ludziach nauki, jego autor zastosował obszerną ankietę, którą rozesłał do badanych. Grupa 180 osób odpowiadała więc na pytania dotyczące nie tylko ich samych, lecz również ich rodziców, dziadków, a nawet dalekich krewnych. W ankiecie znalazły się zapytania o fakty z życia, cechy charakteru oraz zdrowie respondentów. W wielu przypadkach Galtonowi nie wystarczała prosta odpowiedź – wymagał, by badani zilustrowali ją opisem konkretnego faktu. Otrzymany materiał został poddany drobiazgowej analizie w trzech obszernych częściach książki, traktujących o przodkach uczonych Brytyjczyków, a omawiających ich cechy charakteru oraz genezę zamiłowania do nauki. Jako ciekawostkę warto odnotować, że w rozdziale o rodzicach Galton zamieścił tabelę, z której wynika, iż najwięcej uczonych miało ojców i matki o temperamencie nerwowym (zapewne chodzi tu o choleryków), oraz że zdecydowanie przeważali oboje rodzice o szczupłej budowie ciała.
Poprawić ludzką naturę
Za jedną z najważniejszych prac Galtona uważana jest monografia Badania nad zdolnościami ludzkimi i ich rozwojem (1883). Łączy ona rozważania psychologiczne z wynikami pomiarów antropologicznych i obserwacji socjologicznych. Znalazł się w niej na przykład opis „typowej angielskiej twarzy” oraz jej zmian w różnych epokach historycznych. Z innych rozdziałów czytelnik dowiaduje się o różnicach w budowie ciała mieszkańców miast i wsi oraz o tendencji progresji wzrostu u przedstawicieli tzw. klasy średniej. Pisząc o wrażliwości na bodźce, autor porównywał populacje ludzi zdrowych i upośledzonych umysłowo, mężczyzn i kobiety, osoby niewidome. W dzisiejszych czasach, w niektórych kręgach uznano by zapewne za „niepoprawne” jego rozważania o charakterze kobiet, zwłaszcza skupienie się na przyczynach ich kaprysów i nieśmiałości. W książce znalazły się nadto analizy psychiki przestępców i osób chorych, historie o bliźniętach oraz uwagi o konsekwencjach udomowienia zwierząt. No i oczywiście rozdział, w którym chyba najlepiej widać echo poglądów Galtona na dziedziczność psychologiczną: o tym, jak na poziom umysłowy człowieka wpływa fakt, że jego rodzice zawarli małżeństwo w młodości lub w późniejszych latach życia. W pracy tej pis...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
