Niedawno minęły sto piąta rocznica urodzin i dwudziesta piąta rocznica śmierci Ericha Fromma (23 marca 1900 – 18 marca 1980). Jubileusze i rocznice stanowią zazwyczaj pretekst do przypominania sylwetek zapomnianych uczonych. W przypadku Fromma mamy jednak do czynienia z myślicielem, którego prace wciąż inspirują kolejne pokolenia czytelników do szukania odpowiedzi na nurtujące ich pytania.
Większość prac Fromma została stosunkowo dawno przełożona na język polski, co jakiś czas pojawiają się ich wznowienia – są więc znane dość szerokiemu gronu czytelników. Najważniejsze z nich to: „O sztuce miłości”, „Ucieczka od wolności”, „Mieć czy być?”, „Anatomia ludzkiej destrukcyjności”, „O sztuce istnienia”, „Rewizja psychoanalizy”, „Miłość, płeć i matriarchat”. Już ich tytuły wskazują na główne wątki myśli Fromma – odzwierciedlają między innymi jego pesymistyczną wizję człowieka jako istoty opuszczonej i wyobcowanej.
Według Fromma w toku rozwoju człowiek dąży do uwolnienia się z krępujących go związków z otoczeniem (rodziną i społeczeństwem), to jednak prowadzi do samotności i bezradności. Paradoks „negatywnej wolności” można rozwiązać, jednocząc się z innymi w duchu miłości lub wspólnego wypełniania obowiązków. Można też podporządkować się władzy, ale to jest rozwiązanie iluzoryczne. Fromm uważał, że najbardziej atrakcyjne dla „uciekających od wolności” są te społeczeństwa, które potrafią dać ludziom namiastkę bezpieczeństwa i siły, na przykład totalitarne. Opisał on dwa typy charakteru społecznego: nieproduktywny i produktywny. Nieproduktywny podzielił na receptywny, eksploatatorski, gromadzący (tezauryzatorski), handlowy (merkantylny). Oba typy odzwierciedlają stosunek człowieka do świata i do innych ludzi. Oczywiście tylko produktywny jest formą „zdrową”, bowiem nieproduktywny polega na nietwórczym przystosowaniu się do pewnych okoliczności życia.
W swoich rozważaniach Fromm poświęcił wiele miejsca specyficznym potrzebom wynikającym z warunków ludzkiego istnienia. Zajął się zwłaszcza potrzebami związania się, transcendencji, zakorzenienia i poczucia tożsamości. Poglądy Fromma zalicza się do osobnego nurtu psychoanalizy, zwanego psychoanalizą kulturową. On nazywał siebie „humanistą dialektycznym” – zapewne ze względu na inspirację dziełami Karola Marksa, którego myśli próbował pogłębiać, zestawiając je z te...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
