Psychobiografia to nieco „pokraczne” i oderwane od rzeczywistości określenie tego, co wszyscy – eksperci i laicy – robimy codziennie: interpretujemy i próbujemy zrozumieć innych ludzi. Prawdopodobnie połowę czasu za dnia i 80 procent czasu w nocy, kiedy przewracamy się z boku na bok, nie mogąc zasnąć, rozbieramy na części pierwsze utarczki z przyjaciółmi, kochankami, współpracownikami, nieznajomymi. Nie potrafimy tego nie robić.
POLECAMY
Każda biografia, jeśli jest dobrze opracowana, powinna prezentować złożony i przekonujący portret życia wewnętrznego osoby – pokazywać jej motywacje i dążenia, wyjaśniać, czemu robi to, co robi, dlaczego odniosła sukces albo poniosła porażkę. Psychobiografia to bardziej precyzyjna biografia. Najlepsze z nich kończymy czytać z poczuciem, jakbyśmy lepiej znali jej bohatera – czujemy, że wiele zostało wyjaśnione, dużo się dowiedzieliśmy. W biografii psychologia jest niewidzialna, pozostaje za kulisami. Psychobiografia natomiast ukazuje środki, które stosuje. Czerpie z badań naukowych i wykorzystuje pojęcia z obszaru psychologii osobowości – i przez ich pryzmat patrzy na daną osobę. Psychologia jest tu niczym latarka – pomaga dostrzec to, co do tej pory było niewidoczne. Celem psychobiografii jest zwykle znalezienie odpowiedzi na pytanie „dlaczego?” – dotarcie do ukrytych wzorców, skryptów, motywów, potrzeb, konfliktów, pragnień.
Psychobiografia, ściśle mówiąc, jest formą psychologii stosowanej. Pozwala ocenić przydatność wyników badań i teorii psychologicznych, pokazuje bowiem, czy można je odnieść do życia konkretnych osób. Paradoksalnie psychologowie często niewiele mają do czynienia z prawdziwymi ludźmi. Badają procesy, mechanizmy, funkcje mózgu, postawy – gromadzą wiedzę. Nie neguję takiego podejścia, uważam jednak – jak większość psychobiografów – że analiza na poziomie indywidualnym zasługuje na taką samą uwagę, jak analiza na poziomie grupowym czy uniwersalnym. Bo czy ostatecznym celem psychologii nie jest zrozumienie ludzi?
Niektórzy psychologowie zarzucają psychobiografii, że jest zbyt subiektywna, że w zbyt dużym stopniu polega na interpretacji. Ale przecież psychologia eksperymentalna też zawiera element subiektywizmu – wyniki eksperymentów wymagają interpretacji. Tymczasem psychobiografia może być opracowana w sposób ilościowy za pomocą różnorodnych metod analizy treści. Najlepszym przykładem jest książka Lucy in the Mind of Lennon, w której Tim Kasser szuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego John Lennon napisał „Lucy in the Sky with Diamonds”.
Wielu psychologów opowiada się za metodologicznym pluralizmem czy, jak by to nazwał Robert Sternberg, operacjami konwergencyjnymi, czyli stosowaniem różnych metod jakościowych i ilościowych. Paul Costa i Robert McCrae, twórcy modelu osobowości znanego jako Wielka Piątka (patrz słowniczek), zauważyli: „Badania naukowe wcale nie muszą oznaczać prowadzenia eksperymentów. Nauka jest uprawiana wieloma metodami i dobrze, by ich wybór był dyktowany przez charakter problemu, a nie naukową modę czy prestiż”. Abraham Maslow takie podejście nazywał skoncentrowanym na problemie, w przeciwieństwie do podejścia skoncentrowanego na środkach. W psychobiografii badany problem to indywidualna historia ludzka.
Ucho van Gogha
Warto wyjaśnić dwa nieporozumienia, które często powstają w odniesieniu do psychobiografii. Pierwsze wiąże się z przekonaniem, że psychobiografowie dążą do zdiagnozowania u badanej osoby zaburzenia psychicznego. Jednak nawet Zygmunt Freud stanowczo sprzeciwiał się takiemu podejściu, nazywając je „patografią” i uznając za całkowicie bezużyteczne. Jestem podobnego zdania. Diagnozy to nazwy, etykiety.
W najlepszym razie stanowią uproszczone, a w najgorszym – zniekształcone opisy złożonych strategii emocjonalnych i behawioralnych.
Wyobraźmy sobie, że szukamy odpowiedzi na pytanie: „Dlacze...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
