Sir Richard Francis Burton, brytyjski odkrywca i geograf, zasłynął jako nieustraszony i charyzmatyczny człowiek. Zamiłowanie do przygód pchnęło go wcześnie w szeregi armii – dzięki temu mógł podróżować i poznawać egzotyczne lądy i kultury. Był również utalentowanym naukowcem. Opublikował kilka książek, a w 1863 roku założył Towarzystwo Antropologiczne w Londynie. Ten postępowy poliglota przetłumaczył na język angielski Baśnie tysiąca i jednej nocy oraz Kamasutrę. Królowa Wiktoria w uznaniu jego talentów i osiągnięć przyznała mu tytuł szlachecki.
POLECAMY
A jednak zdaniem niektórych naukowców Burton przejawiał cechy „odnoszącego sukcesy psychopaty” – osoby o zaburzonej osobowości, określanej również mianem „przystosowanego” czy „wysokofunkcjonującego” psychopaty. Taką tezę postawił na przykład wybitny genetyk i psychiatra prof. David Lykken. Co przemawia za tak śmiałą diagnozą? Otóż Burton najchętniej kierował się do miejsc ogarniętych niebezpieczną zawieruchą. A gdy ledwie wymknął się z zasadzki zastawionej na niego przez wrogów, nie tylko nie okazał strachu, ale wręcz twierdził, że pochlebia mu liczba zabójców, których za nim wysłano. Za słynnym podróżnikiem przez całe życie ciągnęły się także mroczne plotki – że zabił małego chłopca, by nie wyszło na jaw, że wędruje w przebraniu. Choć pytany o ten incydent zawsze stanowczo twierdził, że jest niewinny, raz miał powiedzieć, że zabicie człowieka może przynieść „nieco uciechy”. Był mitomanem – nawet w nekrologu odnotowano jego zamiłowanie do „snucia o sobie opowieści, które nie miały najmniejszego pokrycia w rzeczywistości”. Nic więc dziwnego, że zarówno prof. Lykken, jak i prof. Anthony Walsh, kryminolog z Boise State University, zauważyli u Burtona cechy psychopatyczne.
Na tropie czarnej triady
Czy naprawdę istnieją „wysokofunkcjonujący” psychopaci – osoby o zaburzonej osobowości, zarazem odnoszące znaczące sukcesy w jakiejś dziedzinie? Dawniej te pytania nurtowały tylko wąską grupę klinicystów, ale dziś coraz częściej bada się „czarną triadę” osobowości: psychopatię, narcyzm i makiawelizm, zwłaszcza w odniesieniu do liderów – szefów, kierowników czy przywódców społecznych. Okazuje się, że „czarna triada” może łączyć się zarówno z negatywnymi, jak i pozytywnymi skutkami społecznymi, w tym z sukcesami w miejscu pracy. Wysiłki naukowców inspirują poppsychologię: jak grzyby po deszczu pojawiają się książki ukazujące mroczne twarze i sztuczki „wysokofunkcjonujących” psychopatów – „wężów w garniturach” i „żmij w garsonkach”. Ile w tych doniesieniach bujnej wyobraźni autorów, a ile analiz opartych na rzetelnych badaniach?
Z pewnością niesłusznie stawia się znak równości między psychopatami a seryjnymi mordercami lub brutalnymi przestępcami. Osoby z psychopatią cechują się szczególną konstelacją cech, która przekłada się na ich emocjonalność, kontakty z innymi i zachowanie (patrz aplikacja „Jak rozpoznać psychopatę?” s. 69). W 1941 roku psychiatra Hervey Cleckley wydał klasyczną dla tej problematyki książkę The Mask of Sanity (Maska zdrowej psychiki). Opisał w niej prawdziwych psychopatów: obdarzonych powierzchownym urokiem, narcystycznych, skłonnych do oszustw i manipulacji. Klinicysta zaobserwował też u nich brak poczucia winy i empatii, nieodpowiedzialność oraz problemy z przewidywaniem konsekwencji swoich czynów. Choć Cleckley uważał psychopatię za patologię, to jednak u osób nią dotkniętych dostrzegł pewne adaptacyjne cechy, takie jak pewność siebie i gotowość do podjęcia ryzyka. Stwierdził również, że psychopaci na ogół rzadko postępują nieracjonalnie, przeżywają lęk. Opisał na przykład psychopatycznego przedsiębiorcę, który poza okazjonalnymi „skokami w bok” i wypadami na „kilka głębszych”, swój niebezpieczny urok i zamiłowanie do ryzykownych działań wykorzystywał z powodzeniem w biznesie.
Analiza psycho...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
