Udane życie

Mamy skłonność do rozliczeń, bilansów i podsumowań. Pytamy siebie samych: „Co było?”, „Co się zdarzyło?”. Mało tego, pytamy, co mogło się zdarzyć, a niekoniecznie się zdarzyło. Jakże często szukamy odpowiedzi na pytanie: „Co by było, gdyby…?”.

Czasem cieszymy się z tego, co zrobiliśmy, a czasem z tego, czego nie zrobiliśmy. Jeszcze częściej martwimy się tym, co zrobiliśmy, a szczególnie tym, czego nie zrobiliśmy. To bilansowanie wydaje się przedziwne i pełne jest rozmaitych pułapek. Najważniejsza z nich wiąże się ze wspomnianym pytaniem: „Co by było, gdyby…?”. O ile ma ono trochę sensu w odniesieniu do przyszłości, bo pozwala wyobrazić sobie rozmaite możliwe stany rzeczy, o tyle stawianie go w odniesieniu do przeszłości jest zajęciem jałowym i bezsensownym. W odniesieniu do przeszłości mówimy bowiem o czymś, co zdarzyć się nie może, albo co jest niewiadomą. „Co by było, gdyby...?” – na to pytanie w odniesieniu do czasu przeszłego nie ma i nie może być odpowiedzi. Z jego powodu żałujemy, że czegoś nie zrobiliśmy, bo – tak myślimy – gdybyśmy się na to zdobyli, świat wyglądałby inaczej. Inaczej pewnie tak, ale czy lepiej?

Pułapka druga to właściwości naszej pamięci. To temat na wielki traktat. Znajdziemy wśród nich optymistyczną tendencję pamięci – nadwyżkę wspomnień pozytywnych wraz z upływem czasu. Znajdziemy nieproporcjonalnie dużo wspomnień z młodości u ludzi starszych. Natkniemy się na liczne przykłady dopasowywania wspomnień do sensu zdarzeń obecnych. Natrafimy na iście orwellowskie redagowanie własnej przeszłości. Wreszcie – nie bez zdumienia – ujrzeć możemy wspomnienia fałszywe, całkowicie sfabrykowane, ale skutecznie załatwiające nam jakieś interesy. Trudno się przed tym obronić, trudno zapanować nad przypadłościami naszej pamięci....