Według Jerome’a Kagana (1984), leżą one u podłoża tego, co uniwersalne w dziedzinie moralności. Dziecko wchodząc w relacje społeczne, doznaje określonych emocji moralnych, które w konsekwencji prowadzą do rozwoju w sferze moralnych wartości.
Pierwsze przejawy empatii odnajdujemy już u kilkudniowych niemowląt, gdy obserwujemy ich reakcję na płacz innych dzieci. Martin Hoffman (1990) nazywa to „empatią globalną”. Występuje ona u dzieci w pierwszym roku życia, kiedy nie dokonują jeszcze wyraźnego rozróżnienia pomiędzy własnym „ja” a innymi osobami, pomiędzy uczuciami i potrzebami swoimi i innych osób.
Jednak aby człowiek mógł dobrze odpowiedzieć na uczucia innej osoby, musi je najpierw właściwie odczytać. Poznawcza zdolność do rozpoznawania wewnętrznych stanów innych osób wiąże się ściśle z umiejętnością przyjmowania ich perspektywy. Dziecko od urodzenia może współbrzmieć emocjonalnie z innymi osobami w sposób elementarny, ale jego zdolność do przyjmowania ich perspektywy jest początkowo bardzo ograniczona. Stopniowo dziecko uświadamia sobie, że inni są niezależnymi istotami, z własnymi uczuciami i potrzebami. Świadomość ta jednak nie od razu prowadzi do efektywnego działania. Przejawiając tak zwaną empatię egocentryczną na widok płaczącego w piaskownicy rówieśnika, przyprowadza swoją mamę, a nie siedzącą obok mamę kolegi.
Dziecko stopniowo uświadamia sobie, że każdy człowiek ma własne potrzeby i uczucia, prezentuje własną niepowtarzalną perspektywę i reaguje w określonych sytuacjach w specyficzny dla siebie sposób. Około 6. roku życia może dokonać obiektywnej oceny potrzeb innej osoby, wczuwając się w jej położenie, a to pozwala mu na określenie prawdziwych powodów smutku czy zmartwienia. Posiadając zdolność do obiektywnej i trafnej oceny uczuć i potrzeb innych, przejawia autentyczne zainteresowanie nimi i potrafi adekwatnie zareagować na ich potrzeby. Z czasem uświadamia sobie, że ludzie odczuwają przykrość nie tylko w konkretnej sytuacji, ale również w odniesieniu do szerszego zakresu doświadczeń życiowych i że emocja ta może mieć charakter chroniczny.
Dziecko w wieku 10-12 lat odczuwa empatię nie tylko wobec bezpośrednio obserwowanych osób przeżywających określone emocje, ale również wobec tych, którzy generalnie znajdują się w trudnej sytuacji życiowej: biednych, dyskryminowanych, odrzuconych społecznie. W ten sposób empatycznie wzbudzona emocja łączy się z umysłową reprezentacją ogólnego poziomu cierpienia.
Gdy pojawi się zdolność do tworzenia pojęć społecznych, empatyczne cierpienie może połączyć się z umysłową reprezentacją położenia całej grupy lub klasy osób i dochodzi do pojawienia się empatii z sytuacją życiową tych ludzi. Jest to najwyższe stadium rozwoju empatii opisane przez Hoffmana. Zdaniem tego autora, empatyczne uczucia (np. współczucie, przy...
Moralność dzieci
Szukając źródeł dziecięcej moralności, badacze zwracają uwagę na znaczenie uczuć moralnych, przede wszystkim empatii, winy i kary. Wielu żywi przekonanie, że stanowią podłoże moralności i są naturalnym składnikiem społecznych zachowań dziecka.