Peter Spork: Które z ostatnich odkryć w dziedzinie badań nad stresem uważa Pan za szczególnie ważne?
Dirk Hellhammer: W ostatnich kilku dekadach dzięki metodom neuroobrazowania dowiedzieliśmy się wiele nowego na temat wpływu stresu na pracę mózgu. Zrozumieliśmy, jaką rolę odgrywają poszczególne jego obszary i jak ze sobą współpracują. Szczególne znaczenie mają tu odkrycia epigenetyczne – dzięki nim wiemy, jak sieci neuronalne odpowiedzialne za doświadczanie stresu dopasowują się w procesie dojrzewania do warunków środowiska. Dotyczy to przede wszystkim okresu prenatalnego i czasu bezpośrednio po porodzie, wtedy następuje trwałe „zaprogramowanie” podatności człowieka na stres. Taką podwyższoną podatność – wywołaną np. traumą matki w czasie ciąży lub dziecka w pierwszym roku życia – można wykazać aż u 50–70% pacjentów z dolegliwościami wywołanymi stresem. Takie osoby potrzebują szczególnego wsparcia. W terapii skupiamy się przede wszystkim na znalezieniu optymalnego dla danego pacjenta sposobu obchodzenia się z jego indywidualną podatnością na stres.
Jakie założenia przyjmuje się w tym nowym podejściu terapeutycznym?
Charakter dolegliwości psychicznych i psychosomatycznych wywołanych stresem jest ogromnie złożony i zróżnicowany. Dotyczy to między innymi specyficznych wpływów środowiskowych, czyli trybu życia osoby i jej doświadczeń z wczesnego dzieciństwa, jej cech i predyspozycji zapisanych w materiale genetycznym, a także informacji epigenetycznych, czyli zmian w ekspresji genów pod wpływem czynników zewnętrznych. Nie bez znaczenia jest też wpływ mikrobiomu, czyli bakterii żyjących zarówno wewnątrz, jak i na powierzchni ludzkiego organizmu. Zadaniem tzw. medycyny precyzyjnej jest wyselekcjonowanie grup pacjentów wykazujących podobne objawy po to, aby można ich było lepiej diagnozować i skuteczniej leczyć ich zaburzenia.
Jednym z ważnych pojęć w tym obszarze medycyny jest endofenotyp. Co to takiego?
To pojęcie wywodzące się z epidemiologii genetycznej i odnoszące się do cech endogennych, czyli wewnątrzorganicznych, uwarunkowanych genetycznie. Pozwalają one określić ryzyko wystąpienia określonych chorób. Badania onkologiczne wykazały na przykład, że pewne konstelacje genetyczne zwiększają ryzyko wystąpienia raka piersi. W przypadku chorób psychicznych i psychosomatycznych nie udało się dotąd znaleźć podobnej zależności genetycznej. Na razie znamy niewiele biomarker...