Kto zna innych, posiadł mądrość. Kto poznał siebie, osiągnął oświecenie – przekonywał już przed wiekami Lao Tzu, chiński filozof. Choć wielu myślicieli, zarówno z kultury zachodniej, jak i wschodniej, zachęca, by podjąć wyzwanie „poznawania siebie”, nieliczni z nas osiągnęli na tej drodze sukces. Badania prowadzone od dwóch dekad na Cornell University pokazują, że choć ludzie posiedli mądrość, wciąż daleko im do oświecenia. Dość dobrze znamy ludzką naturę, mamy też niezłą intuicję społeczną. Wiemy, w jaki sposób zachowania społeczne są kształtowane przez ograniczenia, płynące zarówno z otoczenia, jak i z nas samych. Dlaczego więc tak trudno nam zrozumieć samych siebie?
Każdemu z nas przeszkadzają w tym iluzje na swój temat, a zwłaszcza „złudzenie wyjątkowości”. Choć dostrzegamy w zachowaniu innych psychologiczne prawa i zależności, w odniesieniu do siebie przyjmujemy postawę „mnie to nie dotyczy”. Łudzimy się, że nasze działania są przede wszystkim efektem wolnej woli czy chęci. A w ten sposób nie doceniamy znaczenia zewnętrznych wpływów czy rozpowszechnionych iluzji. Nawiązując do różnych obszarów psychologii, można powiedzieć, że na ogół jesteśmy lepszymi psychologami społecznymi niż badaczami Ja. Różnica między tym, co wiemy o sobie, a tym, co wiemy o innych, jest widoczna zwłaszcza przy przewidywaniach dotyczących przyszłości. Choć trudno w to uwierzyć, badania pokazują, że ludzie znacznie trafniej potrafią przewidzieć, co zrobią inni, niż to, jak sami postąpią.
Świętsi od papieża
Paradoksalną zasadę, zgodnie z którą lepiej rozumiemy innych niż siebie, chyba najlepiej ilustruje zjawisko „świętszych od papieża”. Powszechnie uważamy, że chętniej niż inni ludzie angażujemy się w zachowania społecznie pożądane. To zjawisko potwierdziły badania przeprowadzone przez prof. Davida Dunninga z Cornell University (autora tego artykułu) wraz z dr Emily Balcetis, psycholożką społeczną z New York University oraz prof. Nicholasem Epley’em z University of Chicago Booth School of Business. Uczestnicy próbowali przewidzieć, jak zachowają się w sytuacjach, które miały wymiar etyczny, obywatelski czy altruistyczny. Chodziło na przykład o przekazanie pieniędzy na cel charytatywny czy udział w nadchodzących wyborach. Następnie zapytano, jak postąpiliby w tych sytuacjach ich rówieśnicy. Większość badanych była przekonana, że oni sami postąpią lepiej niż inni.
Naukowcy postanowili sprawdzić, czy te optymistyczne prognozy potwierdzą się w praktyce. Teraz uczestnicy naprawdę musieli się zmierzyć z każdą z opisanych wcześniej sytuacji. Wyniki jasno pokazały, że ludzie mają zbyt dobre wyobrażenie o sobie, natomiast innych oceniają realistycznie. Przewidywania dotyczące ich samych były dużo mniej trafne, niż te odnoszące się do rówieśników. W jednym z badań sprawdzano, jak deklaracje przedwyborcze mają się do pójścia na wybory. Uczestniczyła w nim duża grupa studentów uprawnionych do głosowania w nadchodzących wyborach prezydenckich. Ponad 90 proc. z nich przewidywało, że pójdą na wybory. Następnie poproszono ich, aby oszacowali, czy ich koledzy będą głosować –uznali, że w nadchodzących wyborach zagłosuje tylko 67 proc. rówieśników. I mieli rację – po ogłoszeniu wyników głosowania okazało się, że wzięło w nim udział zaledwie 61 proc. studentów. Podobne wyniki uzyskiwano w kolejnych badaniach – wszystkie świadczyły o tym, że lepiej znamy innych niż siebie. Na przykład w badaniu dotyczącym dobroczynności aż 83 proc. studentów deklarowało, że kupią symboliczne żonkile w ramach corocznej akcji Amerykańskiego Towarzystwa Walki z Rakiem. Jednocześnie uważali, że podobnie postąpi zaledwie połowa ich rówieśników. Po zakończeniu akcji charytatywnej sprawdzono, jak faktycznie postąpili badani studenci. Okazało się, że mniej niż połowa z nich kupiła żonkile.
Zdradliwa zdroworozsądkowość?
Chwila, chwila, nie tak szybko – powiedzą sceptycy. Ludzie mogą zbyt optymistycznie oceniać to, jak postąpią, ale z pewnością wiedzą o sobie więcej niż o innych. Jeśli jednak spróbujemy sprawdzić to zdroworozsądkowe rozumowanie empirycznie, okaże się ono błędne. Uważne...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
