Zakodowani

Zdrowie i choroby Praktycznie

Badania epigenetyczne coraz częściej potwierdzają, że zmiana trybu życia danej osoby przekłada się na zdrowie i psychikę jej dzieci i wnuków. Kodowana przez komórki pamięć środowiska jest przekazywana kolejnym pokoleniom.

ANDRZEJ LIPIŃSKI: Wiadomo, że geny stanowią swego rodzaju hardware organizmu i decydują o naszym wyglądzie oraz cechach odziedziczonych po rodzicach. Mimo to u bliźniąt jednojajowych wraz z wiekiem różnice w osobowości stają się coraz bardziej wyraźne. Jak to możliwe?
PETER SPORK: Geny rzeczywiście są rodzajem ogólnego planu naszego ciała i umysłu, zawierają najważniejsze informacje dotyczące białek i innych biomolekuł, z których zbudowany jest organizm. Rozszyfrowanie genomu ludzkiego sprawiło, że badacze skupili uwagę na samych genach i zaczęli odkrywać, jaki mają wpływ na zdrowie i psychikę człowieka. W efekcie w opinii publicznej zrodziło się przekonanie, że wszystkie cechy natury ludzkiej są zdefiniowane genetycznie. Jednak to uproszczenie jest błędne. Pomijając takie monogeniczne choroby jak mukowiscydoza czy rak piersi, większość chorób oraz właściwości fizycznych i psychicznych to efekt wysoce złożonej współpracy od 500 do 5000 genów. Ale sam proces ekspresji genów, czyli mechanizm odpowiedzialny za to, które z nich zostaną w komórce uaktywnione, a które nie, zależy od wpływu środowiska. To współdziałanie informacji genetycznej z bodźcami odbieranymi przez organizm z otoczenia kształtuje cechy danego osobnika i jego podatność lub odporność na konkretne choroby. I tu właśnie na scenę wkracza epigenetyka. Wyniki wielu badań istotnie potwierdzają, że różnice epigenetyczne między dorosłymi bliźniętami jednojajowymi mogą być znaczne, tym większe, im bardziej różniły się warunki i sposób ich życia. Wpływ otoczenia pozostawia więc ślad na płaszczyźnie molekularnej kodu epigenetycznego i może skutkować na przykład tym, że ryzyko pojawienia się cukrzycy u jednego z bliźniąt będzie o wiele większe niż u drugiego.

Czyli obok stosunkowo stabilnej informacji genetycznej istnieje program sterujący naszym życiem – decydujący o naszych cechach i stanie zdrowia?
Tak. Ten epigenetyczny program to najważniejsze narzędzie w procesie ekspresji genów. Jest to rodzaj oprogramowania, dzięki któremu nasz genetyczny komputer wie, jak korzystać ze swojego oprzyrządowania. W ten sposób z tego samego materiału genetycznego mogą rozwinąć się komórki skóry, wątroby, układu nerwowego i około 200 innych typów komórek. Jest to możliwe nie dzięki zmianie konkretnych genów, lecz w wyniku „wyczytywania” przez komórkę tego fragmentu informacji genetycznej, dzięki której rozwinie się z niej np. komórka wątroby. Na wyższym poziomie rozwoju organizmu może to być program odpowiedzialny za wysoką odporność, rezyliencję, zrównoważoną osobowość albo określone zmiany w strukturze mózgu zwiększające drażliwość danej osoby, jej stopień agresywności czy podatność na choroby psychiczne.

Czy środowisko ma silniejszy wpływ na rozwój osobowości niż dyspozycja genetyczna?
Dzięki epigenetyce widzimy wyraźnie, że wysoce złożone cechy czy choroby nie są sumą mechanizmów dziedziczenia i wpływów środowiskowych, lecz ilorazem tych zmiennych. W przypadku nieuleczalnej choroby genetycznej mamy do czynienia z czynnikiem biologicznym o wartości „0”, zatem nawet przy zapewnieniu najlepszych warunków środowiskowych wynik mnożenia również będzie zerowy i oznacza niechybną śmierć chorego. Z drugiej strony, jeśli dziecko z doskonałymi predyspozycjami genetycznymi będzie wyrastać w wyjątkowo niekorzystnych warunkach psychospołecznych, np. regularnie doświadczać przemocy seksualnej, skutków alkoholizmu rodziców czy innych traumatycznych przeżyć, jego potencjał zostanie pogrzebany, a w skrajnym przypadku może ono nie przeżyć.

Te rozpoznania uświadamiają nam, że nie jesteśmy marionetkami naszych genów i – zmieniając przyzwyczajenia, tryb życia – możemy wpływać na procesy biochemiczne w naszym organizmie. Czyżbyśmy odkryli furtkę do wolności?
Epigenetyka otwiera przed nami ogromną przestrzeń wolności, jednocześnie nakłada wielką odpowiedzialność za własne życie. Oba te fenomeny zawsze idą ze sobą w parze. Odpowiedzialność oznacza przede wszystkim troskę o własne zdrowie, zaś wolność wyraża się w możl...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI