Presja która uskrzydla

Ja i mój rozwój Laboratorium

Presja psychiczna może nas zamienić w strzępek nerwów. Sprawia, że nie możemy zebrać myśli, popełniamy błędy, zapominamy ważne informacje. Czasem jednak działa odwrotnie – uskrzydla naszą pamięć i ułatwia uczenie.

Za pięć minut odjeżdża pociąg. Taksówka stoi na czerwonym świetle. Nerwowo spoglądamy na zegarek. Czy zdążymy? Wreszcie dojeżdżamy do dworca. Teraz szybko biegniemy – przecież nie możemy się znowu spóźnić! Dlaczego tu jest tak tłoczno? Widzimy, że konduktor daje już sygnał do odjazdu. Rzucamy się do drzwi wagonu w ostatniej chwili. Nasze serce wali jak oszalałe, po czole spływają nam krople potu. Wyczerpani padamy na siedzenie. Uf, udało się!

Kto nie przeżył czegoś podobnego? Dla większości z nas stres to chleb powszedni. Może być spowodowany brakiem czasu, nadmiarem obowiązków, trudną sytuacją w domu, presją w pracy albo krytycznymi uwagami ze strony innych. Takie zdarzenia zaprzątają nasze myśli dłużej niż byśmy chcieli. Uwaga zawęża się wyłącznie do tego, co w danej chwili nas męczy. Stres uruchamia mechanizmy fizjologiczne. W trudnej sytuacji mózgowy system alarmowy powoduje wzrost wydzielania hormonów, które przygotowują organizm do walki bądź ucieczki. Ciało zaczyna inaczej funkcjonować: przyspiesza tętno, wzrasta ciśnienie krwi, oddech staje się szybszy.

Wydzielane hormony wpływają też na pamięć i uczenie się. Przypomnijmy sobie klasówki szkolne lub egzaminy, do których podchodziliśmy podczas studiów. Czasem zdarzało się, że choć bardzo długo się przygotowywaliśmy, przypłacając nieprzespanymi nocami i zmęczeniem, wcale nie wypadaliśmy oszałamiająco dobrze. Nie mogliśmy sobie przypomnieć ważnych informacji, które – co ciekawe! – potem przychodziły nam do głowy w najmniej oczekiwanym momencie. Przypuszczalnie przyczyną takiej „blokady” był stres – lęk związany z egzaminem zaburzył proces przywoływania wiadomości z pamięci.

Łatwo obwiniać stres za niepowodzenia, okazuje się jednak, że jego wpływ na pamięć i uczenie się jest znacznie bardziej złożony. Badania dowodzą, że w pewnych okolicznościach presja psychiczna może zwiększyć łatwość wydobywania informacji z pamięci; tyle że nie zawsze są to te treści, które chcemy sobie w danym momencie przypomnieć, czyli np. wiadomości potrzebne do zdania egzaminu. Zdarza się, że osoby, które miały problemy z przypomnieniem sobie materiału w czasie sprawdzianu, bardzo dobrze pamiętają frustrację, której wtedy doświadczyły. Naukowcy od dawna starają się rozwikłać zagadkę wpływu stresu na pamięć.

Rozemocjonowana pamięć
W 2005 roku Sabrina Kuhlmann i jej współpracownicy z Universität Düsseldorf w Niemczech przeprowadzili ciekawy eksperyment, który miał pokazać, jak stres wpływa na pamięć. W szczególności chcieli sprawdzić, czy ma znaczenie ładunek emocjonalny zapamiętywanych treści. Badanym polecono, by nauczyli się trzydziestu neutralnych lub nacechowanych emocjonalnie słówek. Następnego dnia poddano ich testowi stresu społecznego (Trier Social Stress Test, TSST), który polega na wykonywaniu serii niezwykle stresujących zadań (np. publiczne wystąpienie związane z postępowaniem rekrutacyjnym). Zaraz potem badanych poproszono o przypomnienie sobie wyuczonego materiału. Okazało się, że stres w wyraźny sposób utrudnił odtworzenie słów o zabarwieniu emocjonalnym, nie wpłynął natomiast na pamiętanie neutralnych treści.

Badacze pokazali, że stres rzeczywiście może utrudniać wydobywanie wiadomości z pamięci, co przypuszczalnie jest spowodowane wzmożonym wydzielaniem hormonów stresu. To tłumaczy, dlaczego osoby przeżywające wielki stres, związany na przykład z egzaminem czy rozmową o pracę, miewają czasem problemy z przypomnieniem sobie ważnych informacji. Wyniki sugerują również, że materiał nacechowany emocjonalnie jest szczególnie wrażliwy na wpływ hormonów stresu. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że pobudza on ciało migdałowate, czyli strukturę mózgu odpowiedzialną za przetwarzanie emocji.

POLECAMY

Wydaje się zatem, że stres nie wpływa najlepiej na naszą pamięć. Takie wrażenie nie jest jednak do końca trafne. Badania dowodzą bowiem, że presja psychiczna może w niektórych sytuacjach poprawić funkcjonowanie pamięci. Dotyczy to zwłaszcza doświadczeń, które nas poruszają emocjonalnie. Zastanówmy się przez chwilę: jakie zeszłoroczne wydarzenia pamiętamy najlepiej? Na pewno są to przede wszystkim sytuacje radosne, wstydliwe, a może bardzo smutne. Intuicję tę potwierdziło badanie z 2003 roku przeprowadzone przez Larry’ego Cahilla z University of California w Irvine oraz jego współpracowników. Naukowcy sprawdzali, jak wpływa na pamięć stres, który występuje bezpośrednio po sesji uczenia się nowego materiału.

Badani oglądali szereg zdjęć – neutralnych, pozytywnych i negatywnych – a zaraz potem przez kilka minut trzymali dłoń w lodowatej wodzie, co jest źródłem stresu i u większości ludzi wzmaga wydzielanie kortyzolu. Po tygodniu sprawdzono, jak dużo badani zapamiętali. Okazało się, że ci uczestnicy, którzy po sesji uczenia się zostali poddani stresowi, pamiętali więcej zdjęć niż badani, którym oszczędzono nieprzyjemnych doznań – przy czym lepszy wynik dotyczył bodźców emocjonalnych. Obydwa badania – zespołu z Universität Düsseldorf i zespołu z University of California – dowiodły, że stres wpływa na pamiętanie materiału nacechowanego emocjonalnie, jednak nie zawsze w taki sam sposób.

W dobrym miejscu, o właściwej porze
Niektóre eksperymenty dowodzą, że stres zaburza działanie naszej pamięci, inne natomiast pokazują, że powoduje „uwiecznienie” pewnych wspomnień. Jak to możliwe? W 2006 roku zespół Marian Joëls, neurobiolog obecnie związanej z Universiteit Utrecht w Holandii, zaproponował teorię, która wyjaśnia te na pozór sprzeczne wyniki badań. Według holenderskich badaczy, stres wspomaga procesy pamięciowe tylko wtedy, gdy – po pierwsze – doświadczamy go mniej więcej w tym samym czasie, kiedy ma miejsce wydarzenie, które mamy zapamiętać, i po drugie – gdy hormony stresu pobudzają te same systemy biologiczne, które aktywuje to wydarzenie. Jeśli zatem hormony są wydzielane w czasie lub tuż po sesji uczenia się, wtedy stres sprzyja procesom pamięciowym. W sytuacji, kiedy hormony stresu działają przed tym wydarzeniem lub długo po nim, stres okazuje się szkodliwy dla pamięci.

Ponadto s...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI