Mowa jest bardzo silnie związana z myśleniem. Im później się wykształci, tym bardziej opóźnia się rozwój myślenia i funkcjonowania dziecka. Mowa warunkuje również zachowania społeczne, a jej deficyty zaburzają rozwój kontaktów z otoczeniem. Dlatego tak ważna jest jak najwcześniejsza terapia dzieci z alalią.
W jaki sposób nabywamy zdolność mowy? W jaki sposób małe dziecko w ciągu trzech lat opanowuje tak zaawansowaną kompetencję do wyrażania własnych myśli? Czy jest to zdolność wrodzona, czy nabywamy ją w drodze uczenia się? Spór między psychologami trwa od lat. Rozwiązanie tego dylematu jest bardzo istotne, nie tylko w celu zaspokojenia ciekawości poznawczej. Jest ono niezbędne, aby pomagać tym, którzy mają problemy w porozumiewaniu się. Terapeuci korzystają nie tylko z wyników badań naukowych, ale uczą się przede wszystkim od swoich pacjentów. Mnie o alalii najwięcej nauczył Mateusz.
Przypadek Mateusza
5,5-letni Mateusz w chwili, kiedy go poznałam, mówił sześć słów: mama, tata, daj, lody, to, tu. Posługiwał się również dziesięcioma własnymi zlepkami głosek, które nazywały konkretne rzeczy, np. uleti oznaczało kanapkę. W opiniach psychologów i lekarzy na temat zaburzeń Mateusza odnalazłam diagnozę, że chłopiec cierpi na autyzm lub nadpobudliwość psychoruchową. Gdy miał 3,6 roku stwierdzono, że „mowa czynna i bierna u niego nie egzystuje”, a współpraca z chłopcem jest niemożliwa z powodu braku gotowości dziecka do jej podjęcia. Ten brak gotowości przejawiał się zachowaniami agresywnymi i nadruchliwością. Było to dotkliwe dla otoczenia, bo chłopiec miał ponad 20 kilogramów nadwagi. Poznałam więc Mateusza jako dziecko autystyczne. Ale gdy zaczęłam przebywać z nim częściej, stwierdziłam, że problemem chłopca nie jest autyzm tylko alalia, czyli opóźnienie ekspresji słownej przy jednoczesnym prawidłowym funkcjonowaniu w zakresie innych procesów poznawczych i zachowań społecznych. I pojawił się problem: jak mu pomóc?
Problemy w zaburzeniach komunikacji dzieci z autyzmem dotyczą głównie braku motywacji do nabycia mowy. Natomiast w przypadku alalii dziecko jest zmotywowane, ale nie może się nauczyć mówić. Praca z dzieckiem może być efektywna tylko wtedy, gdy dziecko z nami współpracuje. A więc musiałam go nauczyć siedzieć na krzesełku i słuchać tego, co do niego mówię. Nie było to łatwe. W pracy z Mateuszem użyłam prawdziwego samochodu. Być może brzmi to dziwnie, ale wykorzystałam po prostu to, co chłopiec bardzo lubił. Posadziłam go przed sobą, trzymałam nogi na pedałach, a jemu oddałam kierownicę i za każdy wydobyty dźwięk nagradzałam go krótkim przejazdem w jego ogródku. Dlatego pierwszymi słowami, jakich go nauczyłam, były: koło – na kierownicę, niebo – kiedy chciał otworzyć szyberdach oraz do przodu i do tyłu.
Tak naprawdę działałam po omacku. Wiedziałam jedno: że można nauczyć człowieka mówić, używając wzmocnień. Nie wiedziałam natomiast, od czego zacząć, na czym się skupić, jak bardzo intensywny ma być trening? Bez wątpienia pomogło mi doświadczenie pracy z dziećmi z autyzmem, jednak nie wszystkie schematy przyjęte w ich terapii można wykorzystać do pracy z dziećmi z alalią. Nie sprawdzały się również metody terapii dorosłych pacjentów z afazją. Metodą prób i błędów, ucząc się od moich małych pacjentów, opracowałam program, który działa bardzo sprawnie. A każde nowo spotkane dziecko jest nową tajemnicą, której rozwikłanie pozwala dodać do terapii kolejne istotne punkty.
Liczy się czas
Terapia Mateusza była trudna, ponieważ startował z bardzo poważnym opóźnieniem w rozwoju mowy. Wywołanie mowy było procesem bardzo stopniowym, ale zwieńczonym sukcesem. Po 5 miesiącach terapii chłopiec zaczął budować proste zdania: daj to; ch...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
