Moja matka kocha siebie

Nigella Lawson jest atrakcyjną brunetką w średnim wieku. Zawodowo spełniona – jest prezenterką telewizyjną i autorką książek kucharskich. Ma męża, dwoje dzieci, udane życie. Ale kulinarna bogini – jak o niej mówią – nie może uwolnić się od matki i od bagażu, jaki od niej dostała. Nie może o nim zapomnieć, choć matka od lat nie żyje.

„Nigdy nie potrafiłam jej zadowolić” – wspomina Nigella w wywiadzie, jakiego udzieliła „The Financial Times” przy okazji wydania swojej nowej książki kucharskiej. Opowiada, jak jej matka – Vanessa Salmon, znana bywalczyni brytyjskich salonów i spadkobierczyni Lyons Corner House – obsesyjnie dbała o swój wygląd. „Była piękna, zabawna, ale cierpiała na zaburzenia łaknienia i depresję. Była niezwykle wrażliwa na hałas – z równowagi mógł ją wyprowadzić choćby dźwięk zgniatanej reklamówki. Wpadała wtedy we wściekłość i krzyczała na mnie: Będę cię biła tak długo, aż zaczniesz płakać!”

Co to za matka, która robi coś takiego? Można przypuszczać, że skupiona na sobie i skłonna do wybuchów wściekłości Vanessa cierpiała na narcystyczne zaburzenie osobowości.

Kobiet przekonanych o własnej wyjątkowości wciąż przybywa. Tylko w ubiegłym roku w USA to zaburzenie zdiagnozowano u półtora miliona pań. Od wszystkich wokół takie osoby domagają się podziwu, ciągłej adoracji. Ich poczucie własnej wartości jest równie nadmierne, co niepewne; często brak im rzeczywistych osiągnięć. Mimo to budują obraz kogoś niezwykłego i same chcą w to wierzyć. Na wszelką krytykę reagują wściek­ł­ością. Albo wycofują się za mur wyniosłości. Brak im zdolności do empatii. Wykorzystują innych – również własne dzieci – do swoich celów i wcale nie czują się winne. Ich zachowanie wywołuje w dziec­ku dręczące wątpliwości i pytanie: Kto mnie pokocha, skoro własna matka mnie nie kocha?

Bądź idealna albo giń

„Ona po prostu mnie nie lubiła” – wspomina Nigella relację ze swoją matką. – „Może dlatego, że urodziłam się po bracie, jej faworycie, a może dlatego, że byłam córeczką tatusia?”

To nie jest tak, że każda matka lubi swoje dziecko. Miłość matki do dziecka nie rodzi się „z automatu”. A jest ważna, szczególnie dla córek. Dla nich matka staje się lustrem, w którym dostrzegają siebie i – gdy widzą zachwycone spojrzenie – odnajdują swoją kobiecość. Bywa jednak, że to one stają się lustrem dla matki. Mają odbijać jej doskonałość, niedościgłą wielkość, czując się przy tym mniejsze, niż są. Jeśli odbicie, jakie znajduje w ich oczach, nie spodoba się matce, stają się obiektem
jej frustracji i złości.

W rodzinach narcystycznych matek panuje atmosfera nieustannego oceniania. Ranking zdaje się nie mieć końca. Według dr Karyl McBride, autorki Legacy of Distorted Love, narcystyczne matki często nastawiają rodzeństwo przeciwko sobie, posługując się tajnymi sojuszami. Jak pisze: „Taka matka upatruje sobie jedno z dzieci na ulubieńca. Często jest to dziecko atrakcyjne fizycznie, bardzo inteligentne lub wykazujące jakiś talent. Jest jej najdoskonalszym wcieleniem, zostaje obiektem jej uwielbienia i od tej pory nie może zrobić ani powiedzieć niczego złego. Matka wybiera też drugie dziecko – tym razem na ofiarę. Zazwyczaj jest to dziewczynka, która staje się celem ataków, a tak naprawdę wyraża jej nieświadomą nienawiść do siebie i poczucie własnej bezwartościowości”.

Narcystyczne matki wykorzystują mechanizm idealizacji – dewaluacji, by chronić chwiejne poczucie własnej wartości. Idealizując siebie – zarazem dewaluują córkę; stale jej coś wytykają: że jest za gruba, za chuda, za blada, za śniada, nigdy taka jak trzeba. Zaszczepiają w niej przekonanie: Jesteś tak ułomna, że poza mną nikt cię nie zaakceptuje. Bywa też odwrotnie – idealizują córkę, obarczając ją nadmiernymi oczekiwaniami. Wychwalają, dogadzają. Stawiają na piedestale... a ten szybko okazuje się pułapką. Bo od tej chwili córka MUSI być najlepsza. Oczywiście nie jest w stanie spełnić oczekiwań matki i wkrótce uwielbienie się kończy, córka zostaje brutalnie strącona z piedestału.

Schemat od matki

Totalna krytyka, nadmierne wymagania wobec dziecka, albo przeciwnie – obojętność i wycofanie rodzica to po prostu nadużycie w relacji z dzieckiem. „Matka stosująca przemoc psychiczną ma przerażający wpływ na poczucie własnej wartości dziecka” – pisze psycholog Daniela Schreier z Chicago School of Professional Psychology. Dzieci przeglądają się w oczach matek. Gdy widzą tam siebie jako złe, bezwartościowe i niekochane, dorastają w przekonaniu, że takie rzeczywiście są. Uważają, że reszta świata będzie to widzieć i potraktuje je podobnie jak matka. Bo dzieci informacje na swój temat czerpią, przynajmniej na początku, z jedynego, najpewniejszego źródła – właśnie od swej matki. Jeśli ona krytykuje, poniża i skąpi ciepłych uczuć, córki przestają ufać samym sobie, a wątpliwości przenoszą się na postrzeganie siebie w ogóle. To przejawia się we wszystkich ich życiowych wyborach, zwłaszcza w relacjach z mężczyznami.

„Od naszych matek przejmujemy styl komunikowania się z mężczyznami, uczymy się wzorów damsko-męskich relacji, troski o nie” – tłumaczy terapeutka małżeństw i rodziny, autorka I Love My Mother, But… dr Linda Mintle. Jedna z jej klientek zapamiętała z dzieciństwa powtarzający się scenariusz: „Zamiast dążyć do rozwiązania konfliktu, matka ustępowała ojcu, a potem ostentacyjnie dąsała się w swoim pokoju. Musiałam ją wtedy zabawiać. Kiedy zamieszkaliśmy razem z partnerem, odkryłam, że bagatelizuję własne potrzeby, jednocześnie narzekając na niego za plecami, że mnie nie docenia. Dopiero po rozstaniu zrozumiałam, że odtwarzałam schematy zachowań moich rodziców”.

Jestem tu dla ciebie, córeczko

Narcystyczna matka zajęta jest głównie sobą, więc córka szybko musi podjąć dorosłe role. Może wydaw...