Moc na pół siły

Alfred Adler – uczeń Zygmunta Freuda, a potem jedna z ważniejszych postaci freudowskiej psychoanalizy – oponował przeciw założeniu, że ludzkimi zachowaniami kieruje wyłącznie libido, to jest szeroko pojmowany popęd seksualny. Zaproponował kilka nowych pomysłów, z których najważniejszy wydaje się ten dotyczący poczucia mocy. Według Adlera ludzie dążą do zdobycia mocy, rozumianej jako posiadanie wpływu zarówno na zdarzenia, jak i na własne życie. Deficyty mocy prowadzą – jego zdaniem – do różnorodnych form kompensacji, czyli poszukiwania zastępczych form doświadczania własnej skuteczności. Po latach idee Adlera powróciły do psychologii, i to w wielu różnych, nowych wersjach. Robert White pisał o kompetencji, Albert Bandura o własnej skuteczności, Richard DeCharms o poczuciu sprawstwa, a Julian Rotter o poczuciu kontroli. Już wymieniona różnorodność poglądów pokazywać może wagę problemu. Zauważyć jednak należy, że bynajmniej nie chodzi o siłę dla samej siły, skuteczność dla samej skuteczności. Wszystko wskazuje raczej na to, że mamy do czynienia z cechą o charakterze instrumentalnym: skuteczność czy sprawstwo jest ważnym elementem umiejętności przewidywania biegu wydarzeń, a co jeszcze ważniejsze – wyprzedzania go. To cecha decydująca o zdolności organizowania sytuacji życiowej w sposób korzystny dla „ja”.

Od dawna toczy się jednak spór o to, czy wszyscy ludzie pragną mieć wpływ na zdarzenia (jak chciał tego Adler), czy też uczą się pewnych osobistych standardów wpływu na zdarzenia. Być może jedni potrzebują go więcej, inni mniej. W efekcie także doświadczenie braku wpływu powinno być źródłem odmiennych konsekwencji w obu grupach.

Jakie są najważniejsze konsekwencje psychologiczne poczucia mocy czy poczucia wpływu na zdarzenia? Pierwsza lokuje się w sferze motywacji i stosunku do zadań. Osoby silne zazwyczaj wybierają zadania trudne, wymagające samodzielnego działania, sprawnościowe, a więc takie, których wynik zależy od umiejętności wykonawcy. Osoby pozbawione poczucia skuteczności (słabe)...