Zwykle im sprawniejsza jest nasza pamięć, tym lepiej radzimy sobie w rozmaitych sytuacjach. Im dokładniej pamiętamy treść wykładów, tym lepszą ocenę dostaniemy na egzaminie. Lepiej poradzimy się z nawałem obowiązków, jeśli zapamiętamy co i kiedy mamy zrobić. Dobra pamięć chroni przed powtarzaniem tych samych błędów. W wyjątkowych sytuacjach – na przykład gdy składamy zeznania – od trafności naszej pamięci zależą losy podejrzanego. Warto dokładnie pamiętać. Ale od tej reguły są jednak wyjątki.
Dziś lepszy niż kiedyś
Wyobraź sobie, że ktoś Cię spytał, jak bardzo jesteś pewny siebie? Czy radzisz sobie w nowych sytuacjach? Jakie są Twoje umiejętności społeczne? Na ile jesteś niezależny? Co odpowiesz? A gdyby te same pytania odnieść do przeszłości? Jaki byłeś pod tym samym względem rok temu? Jak pamiętasz siebie z tamtego okresu?
POLECAMY
W 2000 roku Anne Wilson i Michael Ross, kanadyjscy psychologowie z Univer[-]sity of Waterloo, te same pytania zadali grupie studentów na początku roku akademickiego i dwa miesiące później. Ich oceny własnej osoby były zbliżone, natomiast nieznacznie niżej ocenili swoje umiejętności. Podczas drugiego spotkania studentów poproszono, by przypomnieli sobie, jacy byli na początku semestru. I tutaj pojawiła się istotna zmiana: przypominali sobie swoje kompetencje jako gorsze niż aktualne i gorsze niż oceniali je dwa miesiące wcześniej. W ich wspomnieniach, wbrew bieżącym szacunkom, wystąpiła pozytywna zmiana, czyli iluzoryczna poprawa w zakresie istotnych charakterystyk.
Podobną tendencję ujawnili w swoich badaniach Diana Woodruff i James Birren z University of Southern, California. Badani dwukrotnie wypełniali kwestionariusz mierzący ich poziom przystosowania – drugi raz zrobili to po 25 latach. Chociaż wyniki wskazywały, że ich oceny się nie zmieniły, to badani przypominali sobie, że 25 lat wcześniej byli znacznie gorzej przystosowani niż teraz i gorzej niż ocenili to w pierwszym badaniu.
Pożytki z nieszczęśliwego dzieciństwa
Dlaczego popełniamy ten błąd pamięciowy? Po pierwsze, trudno przypomnieć sobie, jacy byliśmy w przeszłości. Przede wszystkim wiemy, jacy jesteśmy teraz. Aktualny obraz własnej osoby jest tym, do czego mamy dostęp. Pytani o przeszłość, próbujemy ją zrekonstruować na podstawie tego, jacy jesteśmy aktualnie i czy mamy powody przypuszczać, że się zmieniliśmy – a jeśli tak, to w jaki sposób. Po drugie, ponieważ na ogół słabo pamiętamy własne umiejętności z przeszłości, to ich zaniżenie jest dość prostym sposobem na utrzymanie korzystnego wizerunku siebie i swego życia. Kiedy przypominamy sobie, że byliśmy pod różnym względem gorsi niż byliśmy w istocie, to niezależnie od tego, jak rzeczy się miały naprawdę, mamy poczucie, że się rozwijamy i ogólnie się nam poprawia.
Zaniżanie własnych umiejętności z przeszłości jest błędem pamięci, a nie celowym i świadomym zabiegiem służącym temu, by lepiej wypaść. W wielu badaniach ludzie wiedzieli, że ich wspomnienia będą porównywane z wcześniejszymi ocenami, a mimo to błąd zaniżania i tak się pojawiał. Nie chodziło zatem o to, by fałszując przeszłość wywrzeć na kimś odpowiednie wrażenie. Najwyraźniej pamięć łudziła samych badanych – w ich najlepiej pojętym interesie.
To złudzenie jest powszechne: pojawia się u osób z różnych kultur, w różnym wieku, a nawet u gwiazd udzielających wywiadów kolorowym magazynom. Wprawdzie studenci...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
