Agnieszka Chrzanowska: – Gdy patrzę na ptaka szybującego po niebie, myślę: to jest wolność; gdybym tylko mogła poderwać się w górę i polecieć tak jak on. Niektórzy porzucają wszystko, co ich w jakikolwiek sposób ogranicza, ograniczenia zewnętrzne i wewnętrzne, i wyruszają na poszukiwanie wolności – niczym bohaterowie filmu „Easy rider” Dennisa Hoppera, którzy na motocyklach przemierzali Stany Zjednoczone, czując, że świat stoi przed nimi otworem. Czy to jest wolność?
Edward L. Deci: – Wolność wcale nie wymaga pozbycia się wszelkich ograniczeń. To przecież niemożliwe! W świecie, w którym żyjemy, jest mnóstwo rzeczy, które reprezentują pewne ograniczenia. Zachowanie autonomii, bycie wolnym, obejmuje uwewnętrznienie i zintegrowanie struktur pochodzących ze świata społecznego, które uznajemy za ważne dla nas, a następnie wcielanie w życie – w wolny, autonomiczny sposób – zachowań, które się z nimi wiążą.
Nawet gdybyśmy zdołali się uwolnić od wszelkich ograniczeń, gdyby nie wpływały na nas żadne siły zewnętrzne, wcale nie musiałoby to oznaczać, że jesteśmy wolni. Wolność polega na dokonywaniu wyborów w takich okolicznościach, w jakich się znaleźliśmy – jakiekolwiek by one były. By być wolnym, musimy posiadać i podtrzymywać wewnętrzne zasoby w postaci motywacji wewnętrznej. Dzięki nim potrafimy angażować się w ważne aktywności, nawet jeśli nie są wcale interesujące i same w sobie motywujące.
Czym w takim razie jest wolność?
– Słowo „wolność” ma wiele znaczeń. Może oznaczać wolność od przymusu ze strony rządów czy innych instytucji posiadających władzę. Wolność może też odnosić się do względnego braku bardziej subtelnych zagrożeń, takich, które nie wiążą się może z ogromną siłą czy władzą. Mogą to być zagrożenia obecne w najbliższym otoczeniu, na przykład groźba kary ze strony rodziców. Te dwa rodzaje wolności odnoszą się do braku zniewolenia przez siły zewnętrzne.
Termin „wolność” może się jednak odnosić także do stanu wewnętrznego, czegoś, co jest w nas samych. Osoba wolna nie wywiera presji ani nacisków wobec siebie. Nie przymusza się do niczego, lecz dokonuje znaczących wyborów dotyczących tego, co jest dla niej dobre. Łatwo rozpoznać ludzi posiadających wolność wewnętrzną. W sytuacji konfliktu dążą do uwzględnienia racji obydwu stron. Angażują się w różne aktywności z poczuciem, że to ich własny wybór, że taka jest ich wola i taką mają chęć. Cieszą się tym, co robią, uznając to za ważne albo interesujące. W teorii autodeterminacji mówimy o autonomii osoby. Mamy tu na myśli właśnie taką wewnętrzną wolność psychologiczną.
A może taka wolność wewnętrzna jest niczym innym, jak tylko iluzją, której wciąż ulegamy, by się pocieszyć w niesprzyjających okolicznościach, gdy czujemy, że ograniczają nas zewnętrzne siły?
– Nie, wolność nie jest iluzją. Owszem, niektórzy ludzie mogą ulec złudzeniu, że są bardziej wolni niż w rzeczywistości. Ale wolność czy auton...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
