Co robiłeś wczoraj? Pamiętasz? A tydzień temu – gdzie byłeś o tej porze, z kim i o czym rozmawiałeś? A kilka lat wcześniej – co myślałeś, jak i dlaczego reagowałeś na konkretne zdarzenia? Usiłując odpowiedzieć na podobne pytania, angażujemy pamięć autobiograficzną, niezwykle istotną dla naszego „ja”. To ona pozwala na magazynowanie i odtwarzanie indywidualnej przeszłości, tworzy wewnętrznie spójny obraz naszej osoby.
Neurobiolog Antonio Damasio uważa „ja” autobiograficzne za najistotniejsze w tworzeniu ludzkiego poczucia tożsamości. „Ja” autobiograficzne – obejmujące nasz obraz w perspektywie upływającego czasu – kształtuje się mniej więcej w trzecim roku życia, uważa psycholog poznawczy Urlic Nei[-]sser. Wymazanie pamięci autobiograficznej, np. w wyniku urazu lub choroby, może prowadzić do amnezji bądź rzadkich przypadków konfabulowania pamięciowego, takich jak w zespole Korsakowa (por. aplikacja,
s. 64). Ludzie cierpiący na to schorzenie tworzą własną tożsamość nie na podstawie prawdziwych wspomnień, lecz ze zmyślonych opowieści na temat swojej przeszłości. Od czasu do czasu konfabulujemy wszyscy, ale najwyraźniej widać to w pewnych schorzeniach...
Utracona tożsamość
Jednym z bohaterów książki pt. Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem, napisanej przez słynnego neurobiologa Olivera Sacksa, jest William Thompson. Człowiek ten jest w stanie kompletnej dezorientacji, nie pamięta niczego dłużej niż kilka sekund. Nie wie, gdzie się znajduje, z kim rozmawia, nie pamięta, kim są jego bliscy. Zajmującego się nim Sacksa myli ze swoimi klientami (przed chorobą Thompson był właścicielem sklepu) albo ze znajomymi czy przyjaciółmi. Ale Thompson nie tkwi w pamięciowej próżni. Mimo głębokiej amnezji wstecznej i następczej, bez zastanowienia tworzy nowe hipotezy i zmyślenia na temat otaczającego go świata oraz samego siebie – tak jakby nie zdawał sobie sprawy z ubytków pamięci.
Tworzone konfabulacje traktuje jako rzeczywistość. Nieustannie improwizuje, kiedy ktoś go próbuje skorygować, tworzy wtedy nowe zmyślenia i fikcje, w które głęboko wierzy. Sacks opisuje konfabulacje Thompsona jako fantasmagorię i kalejdoskop przemian, w którym wciąż zmieniają się postaci i sytuacje. Niemniej jednak dla samego Thompsona jest to świat spójny, stabilny i normalny. Zachowuje się tak, jakby absolutnie nie widział problemu.
Cierpiący na zespół Korsakowa William Thompson całkowicie utracił zdolność do odtwarzania prawdziwych wspomnień i zapamiętywania nowych doświadczeń. Zamiast tożsamości utkanej z prawdziwych wspomnień, musi wciąż tworzyć tożsamość konfabulacyjną – pomost nad otchłanią amnezji.
Zespół Korsakowa
| Utrata pamięci oraz konfabulacje, które mają ją zastąpić, to podstawowe cechy zespołu Korsakowa. W 1887 roku rosyjski psychiatra Siergiej Korsakow po raz pierwszy opisał (w swoim doktoracie) charakterystyczne symptomy chorobowe zaobserwowane u 20 pacjentów cierpiących na chorobę alkoholową. Korsakow notował, że bieżące percepcje znikają z ich pamięci prawie natychmiast, a autentyczny ciąg zdarzeń zastępowany jest wymyślonymi historiami, przy czym ich autorzy nie mają pojęcia, że historie te są nieprawdziwe. Korsakow nazwał te konfabulacje pseudoreminiscencjami. Pacjenci z zespołem Korsakowa cierpią zarówno na amnezję następczą, jak i wsteczną. Ponieważ nie są zdolni do tworzenia nowych wspomnień, często nie potrafią ocenić czasu, jaki spędzili w szpitalu, a nawet swojego wieku. Niekiedy nawet nie są świadomi tego, gdzie się aktualnie znajdują. Zespół Korsakowa występuje często u długoletnich alkoholików, ale nie tylko. Jest on skutkiem braku witaminy B1, czyli tiaminy, zaobserwowano go więc także u anorektyków, u pacjentów otrzymujących długotrwałe dożylne odżywianie, a także u osób cierpiących na chroniczne uszkodzenie wątroby. Długoletni alkoholizm może powodować zespół Korsakowa dlatego, że alkohol przeszkadza w transporcie tiaminy w szlaku żołądkowo-jelitowym. Ponadto chroniczne uszkodzenie wątroby może powodować niezdolność do magazynowania tiaminy. Tymczasem jest ona niezwykle istotna dla poprawnego metabolizmu mózgu. Substancje chemiczne w niej zawarte odgrywają ważną rolę w wielu reakcjach zaangażowanych w metabolizm glukozy oraz syntezę neurotransmiterów, w szczególności acetylocholiny. Amnezja wsteczna – utrata pamięci zdarzeń i faktów mających miejsce przed urazem. Amnezja następcza – niezdolność zapamiętywania nowych faktów i zdarzeń, mających miejsce po urazie. |
Dwa różne błędy
Naukowcy mają już sporą wiedzę o tym, jak działa pam...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
